Santrač - Umetnik i sudbina
Retrospektivna izložba Zvonimira Santrača, autora legendarnog “Balkanskog voza sudbine” 90-ih, biće otvorena 6. avgusta u Muzeju savremene umetnosti Vojvodine (MSUV) u Novom Sadu, povodom nagrade “Sava Šumanović” za 2012. godinu, a obuhvata radove nastale od početka 80-ih, kada se i afirmisao na jugoslovenskoj sceni kao jedan od najznačajnijih predstavnika postmodernističkog slikarstva.
Santrač je bio značajan akter umetničkih zbivanja i tokom 90-ih godina 20. veka, kada je posebno zapažen njegov monumentalni rad “Balkanski voz sudbine” (1996), kao i varijacije “Zidova”, koji su simbolično ilustrovali i oštro kritikovali taj krizni period društva, istakao je u tekstu za katalog kustos izložbe i likovni kritičar Sava Stepanov, ocenjujući da je to verovatno i centralni umetnički rad čitave srpske “umetnosti devedesetih”.
Reč je o stvarnom vozu čiji su vagoni ispunjeni isto tako stvarnim, ali autentično satračevskim sadržajima i materijalima.
Kako je konstatovao Ješa Denegri povodom Santračeve izložbe u Vršcu 2011. godine, “Balkanski voz sudbine” poseduje “neporecivu sugestiju: direktnost, drastičnost, sirovost, grubost, brutalnost i tako prevazilazi sve što umetnička transpozicija može da postigne”.
Santrač je, istakao je Stepanov, iznašao idealan i sasvim direktan metod da odlučno kritikuje i osudi sumorni katastrofični period koji je tokom 90-ih nametnuo jedan apsolutistički režim... Sličnog dejstva su njegovi radovi zajedničkog naslova “Zid”, postavljani u brojnim izložbenim ili neformalnim prostorima i mestima (Vršac, Pančevo, Rešice u Rumuniji, Novi Sad).
Nazidani “Zid” predstavlja pregradu, ali i mentalnu sugestiju pojma granice. Između uzidanih cigala, u fugnama, zabijene su krhotine lomljenog stakla čije oštrice predstavljaju potencijalni izvor novih nevolja i upozoravaju na stalno prisustvo univerzalnog zla među ljudima.
Dosadašnje stvaralaštvo Santrača, istakao je Stepanov, karakteriše se radovima zasnovanim na jasno vidljivim konceptualnim razlozima i koncepcijskim povodima. Takav način izražavanja Santrač je započeo slikarstvom još 1977. godine, neposredno po okončanju školovanja na Akademiji likovnih umetnosti u Zagrebu.
Rani slikarski radovi Santrača iznova su afirmisali ono zdravo shvatanje u umetnosti prema kojem materijal mora da odgovara svojoj istinskoj prirodi, da svoju prirodu ničim ne prikriva. U jednom zapisu, sam umetnik iznosi svoju filozofiju: “Umetnik treba da izabere materijal koju mu najviše omogućava da iskaže svoju doživljajnost i to tako što će njegova intervencija u materijalu bilo koje vrste biti takva da materijal ne gubi ništa od svoje osobenosti i sopstvenog jezika”.
Nakon slikarstva realizovanog tokom jugoslovenske “umetnosti osamdesetih”, Santrač je značajan akter i tokom epohalno krizne i fatalne poslednje decenije 20. veka. Međutim, tom periodu njegove umetnosti prethodi duboka personalna kriza. Krajem 80-ih, Santrač se iznenada povlači iz umetničkog života. Krizne događaje u predvečerje raspada Jugoslavije doživljava traumatično: iz Zagreba se vraća u Vršac i posvećuje se poljoprivredi... Početkom 90-ih je mobilisan, a ubrzo potom i ranjen u ratu. Svi ti događaji i doživljaji su snažno, sudbinski uticali na Santračev povratak umetnosti. Iako je ostao bez šake desne ruke, ponovo je počeo da slika. Veliki formati, snažni i debeli nanosi boje na slikama nastalim tokom 90-ih, “prizvana” su iskustva i koncepti njegovog (neo)enformelističkog koncepta iz prethodne decenije. Zbog načina nastanka (slika je “pravljena”, ne slikana), zbog uloge umetnikovog tela u nastajanju slike (Santrač boju nanosi rukama), zbog rudimentarnosti materije, zbog “ubacivanja” vlastitog sudbinskog iskustva – Santračeve slike/slikarstvo je poistovećeno sa karakterom i atmosferom kardinalnih 90-ih godina proteklog veka.
Celokupno Santračevo shvatanje umetnosti, naveo je Stepanov, zasnovano je na sintezi konceptualnih i materijalnih značajki i elemenata, te na nepatvorenim osobenostima i vrednostima stvarnog materijala. Pigmenti, materija, sirovi materijali, tvari preuzete iz prirode, svakodnevni predmeti – deo su plastičkih celina njegovih slika, objekata, instalacija… Pritom Santrač često prihvata i primenjuje Dišanov ready made postupak, a gotovo svi njegovi objekti su ustanovljeni tako da izgledom potpuno pripadaju stvarnosti, naveo je Stepanov.
U aktuelnom trenutku Santrač razvija umetnost u čijem konceptu postoji sinteza konceptualnog i materijalnog. Najnovijim radovima sagledava, komentariše i kritikuje dešavanja u vremenu permanentne krize, ukazujući na neuralgične tačke savremenog življenja u Srbiji danas.
“Njegovim ‘Balkanskim vozom sudbine’ svojevremeno smo dobili najubedljiviju umetničku dijagnozu fatalnih 90-ih, ali i nekakvu zlehudu slutnju trajanja epohalne krize i u vremenima za koja smo se najiskrenije nadali da će bitno drukčije izgledati... U aktuelnom trenutku Santrač, punim umetničkim autoritetom, seriozno i delotvorno, prikazuje i ponovo kritikuje okruženje u kome živimo. Za razliku od ranijih drastičnih i brutalnih napomena njegova sadašnja poruka je definisana naglašenijim, neočekivanim i pomalo čudnim spojem racionalizma i estetizma. Santrač sofisticirano i suptilno pokušava da se postavi kao umetnik koji svojim delom ne prenebregava stvarnost, nego joj daje vidljivu opnu, prepoznavajući i relevantno tumačeći njen stvarni karakter i smisao”, naveo je Stepanov.
Rođen 1952. godine u Pančevu, Santrač je 1977. diplomirao na Akademiji likovnih umetnosti u Zagrebu, a specijalizaciju je završio u magistarskoj radionici Krste Hegedušića (1979). U periodu od 1986. do 1987. godine studijski je boravio na specijalizaciji na Kolumbija univerzitetu u Njujorku, a od 1985. godine živi i radi u Vršcu.
Najvažnije samostalne izložbe imao je u Zagrebu (Galerija Nova, 1980, 1982), Beogradu (Muzej savremene umetnosti, 1981; Železnička stranica - Balkanski voz sudbine, 1986), Vršcu (Železnička stanica, Galerija Kulturnog centra), Novom Sadu (Železnička stanica), Gudurici (Muzej Roberta Hamerštila, 2011), Rešicama u Rumuniji…
Dobitnik je niza nagrada, među kojima su otkupna nagrada Bijenala mladih u Rijeci 1978, likovna nagrada INE 1979, nagrada “Sedam sekretara SKOJ-a” u Beogradu 1980, nagradna stipendija Fonda “Moša Pijade” u Zrenjaninu 1981, nagrada Galerije savremene umetnosti u Čačku 1987, nagrada 20. Memorijala Nadežde Petrović u Čačku 1989, nagrada 39. Oktobarskog salona, nagrada Zlatno oko na Internacionalnoj izložbi skica i projekata u Beogradu 1998, nagrada 40. Oktobarskog salona (1999) u Beogradu, nagrada 21. Memorijala Nadežde Petrović u Čačku, te nagrada “Sava Šumanović” (2012) na izložbi Art expo u Novom Sadu 2012. godine.
Izložba u MSUV biće otvorena do 22. avgusta, a realizovana je na osnovu Protokola o saradnji sa galerijom Bel art, koji i u budućnosti predviđa predstavljanje dobitnika nagrade “Sava Šumanović”.
(SEEcult.org)
