Umjetnik žrtva ili provokator?

CRITICIZE THIS! Slaven Tolj: Srđ je naš, Galerija P74, Ljubljana, 8-29. jun 2012.

Piše: Žana Vukičević

Borba protiv korupcije, nezadovoljstvo procesima privatizacije, bujanja kapitalizma, otpor drastičnom društvenom raslojavanju kao njihovoj direktnoj i neizbježnoj posljedici, opšta su mjesta savremenog demokratskog društva. Pojave koje su uzrokovane postojanjem ovakvih negativnih faktora prisutne su i aktuelne gotovo svakodnevno u vidu javnih protesta, demonstracija, peticija i sličnih vrsta građanskih inicijativa. Ipak, pokušaji pobune ove vrste po pravilu se odvijaju na principu neravnomjernog odnosa snaga udruženog stanovništva željnog promjena, naspram okoštale strukture finansijskih i političkih moćnika, čiji uticaj u odlučivanju daleko prevazilazi lokalne okvire određenog problema.

Tema društvenog aktivizma, buđenja svijesti pojedinca, nužnosti zajedničkog i istrajnog suprotstavljanja nametanju vrijednosnih sistema i represiji od strane svih nivoa vlasti, našla se u središtu interesovanja hrvatskog umjetnika Slavena Tolja. Njegova izložba "Srđ je naš" otvorena je početkom juna u ljubljanskoj Galeriji P74. Kao umjetnik, kustos i rukovodilac Art radionice Lazareti od kraja 80-ih godina prošlog vijeka, Tolj je jedan od začetnika i predstavnika nezavisne kulturne scene u Dubrovniku. U svom radu bavi se prvenstveno pitanjima vezanim za rodni grad, a ovaj put posvetio se ključnom problemu njegovog daljeg opstanka i razvoja.

"Srđ je naš" predstavlja zajedničku inicijativu Art radionice Lazareti sa Toljem na čelu i drugih nevladinih organizacija iz Dubrovnika i Zagreba, a pokrenuta je kao otpor sprovođenju urbanističkog plana na brdu Srđ iznad Dubrovnika. Na ovoj površini od 350 hektara bi, uz niz drugih lokacija u Hrvatskoj, trebalo da budu izgrađeni golf tereni, zbog čega je usvojen Zakon o golfu. Medijska kampanja koja se sprovodi posljednjih par godina, ovaj projekat plasira javnosti kao šansu za bolju budućnost i prosperitet grada, što je odobreno od strane gradske vlasti.

Međutim, građanska inicijativa ukazuje da se u stvari radi o projektu kojim se javno dobro pretvara isključivo u privatni interes, jer se u pozadini plana izgradnje golf terena krije biznis nekretninama vrijedan 1,2 milijarde evra. Budući da je Srđ jedina preostala površina na kojoj grad može dalje da se širi, izgradnja luksuznog kompleksa apartmana trajno bi odredila budućnost Dubrovnika kao stecišta elite, a bez koristi ili čak na štetu po lokalno stanovništvo.

U sklopu djelovanja inicijative Srđ je naš organizovan je niz tribina, akcija i pokrenut istoimeni dnevni list, sa ciljem informisanja stanovništva, njegovog aktivnog uključivanja u suprotstavljanje korupciji i odlučivanje o sopstvenoj budućnosti.

Skretanje pažnje na duštveno političke probleme zajednice ili pokretanje važnih pitanja o kojima se nerado govori, umjetničkim činom kao provokacijom koja nosi izvjesnu dozu rizika, važna je odlika stvaralaštva Slavena Tolja. S tim u vezi neophodno je pomenuti incident koji se nedavno dogodio u popularnom dubrovačkom klubu Revelin, gdje su tokom koncerta grupe TBF vlasnik kluba i čuvari nasilno napali i izbacili umjetnika. Znatan medijski prostor posvećen je detaljnom izvještaju o napadu, do kojeg je navodno došlo zbog toga što su članovi grupe izašli na binu u majicama sa natpisom „Srđ je naš“. Sa druge strane, uprava kluba negira da se incident uopšte dogodio.

Na potrebu za medijskom pažnjom i senzacionalizmom, u čijem kontekstu bi se mogao posmatrati ovaj događaj, ukazuje struktura same izložbe. Pored dokumentacije koja prezentuje inicijativu Srđ je naš (mapa grada sa obilježenom spornom lokacijom, tri broja dnevnog lista, fotografija tvrđave sa zastavom investitora i citatom „Vlast u gradu uvijek ima onaj čija je zastava, otkad je svijeta i vijeka“), prikazan i kratak video. Radi se o insertu iz svjetski poznate serije „Game of Thrones“, čija druga sezona je dijelom snimana u Dubrovniku.

U brutalnoj sceni ubistva kao statista se pojavljuje Tolj, kojem prerezuju vrat mačem, dok je na zidu galerije ispisan ironičan i dvosmislen naziv njegovog ranijeg performansa „I`m dangerous, kill me in front of my children`s eyes“.

Doživljaj umjetnika kao žrtve, stradalnika za više ciljeve i ideale, koji se (slučajno ili namjerno) provocira određenim ponašanjem u javnosti, dodatno je potenciran ovim videom. Iako je njegovo sagledavanje u simboličkom svjetlu funkcionalno u odnosu na inicijativu po kojoj cijeli projekat nosi naziv, otkriva se problematičnost odnosa samostalnog i grupnog djelovanja pod okriljem iste ideje. Posmatrano u cjelini, stiče se utisak da u prvi plan ipak izlazi Slaven Tolj kao pojedinac i stvaralac više nego aktivista, čime se nadilazi i prekoračuje početna ideja kolektivnog društvenog pokreta.

Tekst je nastao u sklopu projekta Criticize This! koji organizuju Kulturtreger i Kurziv iz Hrvatske, SEEcult.org i Beton iz Srbije, te Plima iz Crne Gore. Projekat se realizuje u sklopu programa "Kultura 2007-2013" Evropske komisije. Sadržaj ove publikacije isključiva je odgovornost organizatora projekta Criticize This! i ni na koji način se ne može smatrati da odražava gledišta Evropske unije.