Kultura bolja od države
Beogradski sajam knjiga otvoren je 21. oktobra kritičkim osvrtom pesnikinje Radmile Lazić na odnos države prema kulturi, koji je opisala kao “sistematsko zatiranje” koje zatire i sam narod efikasnije od bele kuge.
Podsećajući na vekovna proganjanja pesnika, Radmila Lazić je rekla da se i danas, “kada nam se sa visokog mesta poruči da umetnost mora biti patriotska, namah setimo nevesele sudbine pesnikovanja, ali i krvavih izvedbi u ime patriotizma koje smo na ovim prostorima gledali uživo”.
“Bilo kakvi, i bilo čiji, zahtevi i očekivanja, u pogledu svrhovitosti umetničkog dela i namere umetnika, uvek imaju ideološku pozadinu”, konstatovala je Radmila Lazić, jedna od najznačajnijih savremenih srpskih pesnikinja.
Ističući da je umetnost trajnija od država, civilizacija i od svakog vladara, Radmila Lazić rekla je da su današnji pesnici i pisci “budućnost Domentijana, Jefimije, Disa, Isidore Sekulić, Crnjanskog, Desanke Maksimović, Vaska Pope, Pekića, Kiša…”
“U nama su njihovi duhovni geni. Mi smo njihovi potomci, a ne potomci vladara, vojskovođa, i zločinaca. U tome se razlikuje, naš od patriotizma onih kojima je patriotizam najjeftinija reč. Jer, dok drugi računaju na dobitak, umetnik uvek računa na sopstveni ulog”, poručila je Radmila Lazić.
Umetnici i pisci, sportisti i mladi naučnici, kako je navela, jedini su resursi Srbije, kao male i siromašne zemlje, pa njeno dobro ime samo oni i mogu pronositi, što i čine.
“Kultura, odnosno umetnost, nam je bolja od države. Iako se država odnosi maćehinski prema kulturi i izdvaja za nju zanemarljivih nula koma nešto posto od nacionalnog dohotka, zavidan broj umetnika u zemlji, i u svetu, najbolji su predstavnici ovog naroda, a ne neuspešni političari koji nas drže u stalnom nesporazumu sa svetom. Kultura nam otkriva ko smo i poziva nas da budemo ono što smo. Njeno sistematsko zatiranje efikasnije je zatiranje naroda, od bele kuge”, upozorila je Radmila Lazić.
Napominjući da umetnici i pisci ne traže da budu zaštićeni "kao beli medvedi", ona je naglasila da to ne znači da ih treba držati na margini društva kao nužno zlo, kao i ostale društvene manjine; izbeglice, Rome, hendikepirane, LGBT populaciju…
“Mi smo nacionalni park, možda samoproglašen, ali svako od nas je stablo koje predstavlja retkost, koju treba štiti od kakvog sumanutog drvoseče. Jedina produktivna snaga naroda i zajednica jeste duhovna supstanca, ona se ne održava samo čuvanjem granica, već očuvanjem imanentnih duhovnih snaga. A duhovne vrednosti se ne mere tržišnim uspehom i profitom, niti pak količinom patriotskih krvnih zrnaca, njihova merna jedinica je večnost”, poručila je Radmila Lazić, koja je započela govor citatom nemačkog pesnika Fridriha Helderlina: “Ono što ostaje, zaveštavaju pesnici".
Uz Radmilu Lazić, posetiocima 57. Sajma knjiga obratila se na otvaranju i mlada mađarska autorka Noemi Seči, u ime zemlje-počasnog gosta, a u programu, koji je vodio glumac Svetozar Cvetković, nastupio je i Horkestar.
Noemi Seči, koja je stigla u Beograd sa promocije svog romana “Neustaljeni” u Londonu, podelila je s publikom prvi susret sa srpskom književnošću, kada je, kao desetogodišnjakinja, otkrila na zidu kuće u svojoj ulici u Čongradu spomen ploču Milošu Crnjanskom. To je bila kuća u kojoj je Crnjanski rođen 1893. godine (u tadašnjoj Austrougarskoj, sada Mađarskoj). Otkrila je potom i da je otac Crnjanskog bio u nekoj formi izgnanstva u Čongradu, a bila je i ubeđena da čovek u Čongrad može i stići samo kao izgnanik.
Kasnije je, kako je navela, videla u Čongradu i prave izgnane ljude - siromašne izbeglice iz jugoslovenskih ratova, a kada je skupljala materijal za roman “Neustaljeni”, na temu emigracije, ponovo se susrela sa Crnjanskim u članku holandskog pisca Guida Sneba koji je probudio njeno interesovanje za “Roman o Londonu”, koji je Crnjanski napisao u emigraciji.
“Ako ne sasvim kao on, ali sada i ja preko Čongrada i Londona stižem ovamo: juče sam bila još u Engleskoj zbog predstavljanja knjige, mog prvog dela prevedenog na engleski. Englesko tržište knjiga sve više nas osvaja. Nekada je između socijalističkih zemalja i po prirodi stvari, a i zbog prisile postojala živa razmena kulturnih dobara, dok je zapadni uticaj jedva mogao da dopre do nas. Danas već sva kretanja engleskog tržišta i njeni preferirani žanrovi određuju izdavaštvo čak i u Evropi”, rekla je Noemi Seči, napominjući i da se ne treba boriti protiv engleskog jezika i multikulturalizma, jer bi bilo nepotrebno ići suprotno vetru, ali da “moramo znati da pored engleskog, koji je neizbežan, i na naš identitet utiču drugi jezici, i mi doživljavamo ono što doživljava svet usred manje-više uniformisane masovne kulture”.
Srpski čitaoci su, prema rečima Noemi Seči, posebno srećni što imaju pristup brojnim drugim kulturama i u svojoj zemlji, uključujući i mađarsku.
"Organizatori učešća na sajmu iz Mađarske učinili su sve da pokažu mnogostranost ove malo drugačije, a ipak veoma bliske kulture. Nadam se da ćete uživati u programima. Živimo jedni pored drugih, budimo važni jedni drugima!”, poručila je Noemi Seči, dobitnica Evropske književne nagrade za roman "Komunista Monte Kristo", objavljen 2006. Roman "Poslednji Kentaur", čija je tema život mladih anarhista u Budimpešti, objavila je 2009.
Osim Noemi Seči, među gostima iz Mađarske na 57. Sajmu knjiga najavljeni su i Katalin Ladik, Peter Zilahi, Judita Berg, Agota Bozaj, Agnes Hajdu Barat, Gabor Šain, Roland Orčik…
Pod sloganom “Kreativnost, razigranost, inovacija”, Mađarska će predstaviti i folklor, šah, gastronomiju, film…a najaviće i otvaranje svog kulturnog centra u Srbiji, koji bi trebalo da počne da radi 2013.
Otvaranju 57. Sajma knjiga prisustvovali su i ministar kulture Srbije Bratislav Petković i mađarski ambasador u Srbiji Oskar Nikovic, kao i drugi predstavnici političkog, kulturnog i javnog života, koji su imali priliku da čuju i tri specifične interpretacije pesama “Ulice” Vaska Pope, “Kad te ostavi onaj koga voliš” Brane Petrovića i “Glava” Duška Radovića, u izvođenju Horkestra.
Prvi put ove godine posetioci su mogli već od 10 sati da obiđu sajamske štandove, na kojima se do 28. oktobra predstavlja 489 izlagača iz 21 zemlje, od kojih je 60 stranih.
Osim iz Mađarske, strani izlagači su i iz Velike Britanije, Francuske, Holandije, Nemačke, Austrije, Italije, Španije, Portugala, Slovačke, Japana, Kine, Rusije, Belorusije, Bugarske, Irana, Brazila, Angole, kao i iz zemalja sa prostora bivše Jugoslavije - iz Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Crne Gore.
Među stranim autorima najavljeni su: Miljenko Jergović, Ante Tomić, Zoran Ferić, Goran Ferčec, Ivančica Đerić, Tomislav Brlek, Petar Milat, Marcell Mars i Marijana Mišetić iz Hrvatske, Havijer Moro iz Španije, Amir Or iz Izraela, Karmine Abate iz Italije, Goran Vojnović, Peter Klepec i Aleš Čar iz Slovenije, Milorad Telebak iz BiH, Nevena Bajalica i Oberi Eskande iz Holandije, Oleg Zimarin iz Rusije, Elizabeta Šeleva iz Makedonije, Žan Luj Fabiani iz Francuske, Adolf Knol iz Češke, Dragan Radulović iz Crna Gore...
Na raznovrsnost ponude “najveće knjižare na Balkanu”, ukazuje ovogodišnji slogan “Od A do Š”, dok noseća tema pratećih, diskusionih programa 57. Sajma knjiga - “Znakovi budućnosti”, ističe važnost kritičkog mišljenja i imaginacije.
Kao i do sada, uz predstavljanje autora i knjiga, na 57. Sajmu knjiga biće organizovani susreti čitalaca i autora, promocije, debate, okrugli stolovi, a najavljeni su i performansi.
Prvi put, u organizaciji Kancelarije za Kosovo i Metohiju Vlade Srbije, nastupa i više od 30 izdavača i institucija kulture sa Kosova, čiji je štand uoci otvaranja obišao ministar kulture Petković.
Prvi put na Sajmu knjiga učestvuje i Informacioni centar Evropske unije, pod sloganom "Evropa otvoreno".
Mreža EUNIK (European Union National Institutes for Culture), koja okuplja nacionalne ustanove kulture država Evropske unije, predstaviće i ove godine Britanski savet, Austrijski kulturni forum, Francuski institut, Gete institut i Institut Servantes, a tema njihovog zajedničkog nastupa su dečja književnost i bajke na jezicima zemalja koje ti instituti predstavljaju. Na štandu EUNIK-a predstavljaju se književnim i kulturnim programom i ambasade Švedske i Portugala.
Na Sajmu knjiga tradicionalno će biti dodeljeno više nagrada, uključujući nagradu za izdavača godine, izdavački poduhvat godine, dečju knjigu godine i najlepšu knjigu. Biće dodeljena i nagrada "Dositej Obradović" koju od 2007. dobija strani izdavač za kontinuirani doprinos u objavljivanju i promociji srpske književnosti.
Za Školski dan na 57. Sajmu knjiga određen je 25. oktobar, dok su porodični dani 22. i 23. oktobra, kada će porodicama biti omogućen poseban popust.
Cena ulaznice je kao i protekle tri godine - pojedinačna košta 250 dinara, a ulaznica za grupne posete je 150 dinara, dok je cena porodične ulaznice 600 dinara.
Sajam knjiga organizovan je na površini od ukupno 27.011 bruto kvadratnih metara, a otvoren je od 10 do 21 sat.
Sajam knjiga ove godine inicirao je i akciju prikupljanja knjiga za ugrožene biblioteke u Srbiji, pa su svi posetioci pozvani da ponesu knige koje su pročitali, a koje bi želeli da daruju novim čitaocima. Mogu ih predati na za to posebno predviđen štand u hali 4 (natpis na štandu glasi: Beogradski sajam).
Sajt Sajma knjiga je www.beogradskisajamknjiga.com
(SEEcult.org)
