Hito Štejerl na Alternativama

Nemačka umetnica i teoretičarka umetnosti Hito Štejerl (Steyerl) specijalna je gošća i članica žirija Festivala novog filma i videa Alternative film/video u Domu kulture Studentski grad u Beogradu, na kojem će predstaviti i deo svog opusa, poznatog po snažnim političkim stavovima i istraživanju odnosa moći u svetu umetnosti.

Proglašena nedavno najuticajnijom ličnošću u svetu savremene umetnosti u 2017. godini - na osnovu godišnje liste magazina ArtReview, Hito Štejerl će 16. decembra prikazati u DKSG-u svoje filmove “Babenhausen” (1997, 3 min.) i “Die leere Mitte / The Empty Centre” (1998, 62 min), kao i video rad “How Not to be Seen. A Fucking Didactic Educational .MOV File (Kako ne biti viđen - j..... didaktički edukativni film)”, kojim je predstavljala Nemačku na Bijenalu u Veneciji i kojim sugeriše kako i zašto postati nevidlјiv u svetu digitalnih slika visoke rezolucije.

Na festivalu Alternative film/video, koji će biti odrzan od 13. do 17. decembra pod sloganom “Alternativni film kao subverzivna umetnost”, Hito Štejerl će ocenjivati radove u takmičarskom programu sa rediteljima Lordanom Zafranovićem i Milošem Mišom Radivojevićem.

Poznata po video radovima i instalacijama zasnovanim na istorijskim i političkim narativima, kao i po bavljenju digitalnom kulturom i pitanjima identiteta, te po oštrim tekstovima, predavanjima i zauzimanju kritičkog stava prema događajima u savremenom društvu i na umetničkoj sceni, Hito Štejerl je nedavno, između ostalog, pokrenula i diskusiju na onlajn platformi E-flux o privođenju umetnika Vladana Jeremića i Uroša Jovanovića tokom večeri otvaranja Muzeja savremene umetnosti u Beogradu.

Ove godine učestvovala na Skulptur projektu u Minsteru, kao i na solo i grupnim izložbama u Buenos Airesu, Kopenhagenu, Dizeldorfu, Helsinkiju, Njujorku, Saop Paulu, Torinu, Beču…

Prvi put se našla na listi 100 najuticajnijih 2013. godine, kada je bila na 69. mestu, a sada je stigla na vrh sa prošlogodišnjeg sedmog, zamenivši Hansa Ulriha Obrista (Ulrich), umetničkog direktora Serpentine galerije,  koji je pao na šestu poziciju.

U jednom od svojih seminalnih eseja “In defense of the poor image” (2009) , Hito Štejerl se, prema navodima Petre Belc, osvrće između ostalog i na teoriju Dzige Vertova o povezivanju radničke klase širom sveta pomoću slika, stvaranju "vizuelnih veza" među ljudima putem filma koji služi prvenstveno kao sredstvo komunikacije, političke akcije i posledičnog ujedinjavanja.

“U određenom smislu, njegov se san ostvario, iako uglavnom pod vladavinom globalnog informacionog kapitalizma čija je publika gotovo fizički povezana zajedničkim oduševljenjem, afektivnim sjedinjavanjem i teskobom”, zaključuje Hito Stejerl. Imajući u vidu činjenicu da živimo u stvarnosti prezasićenoj slikama koje danas nisu prostorno, materijalno i vremenski ograničene, već ih neprestano nosimo sa sobom i aktivno smo uključeni u njihovu proizvodnju kao i u njihovu konzumaciju, uhvaćeni smo u povratnu spregu samo/oblikovanja (stvarnosti, vlastitih identiteta...) i, zahvaljujući naizgled nevidljivoj uronjenosti u kulturu slike, ta se povratna sprega na trenutke čini kao smrtonosan zagrljaj.

Hito Štejerl, koja sebe nerado naziva umetnicom, filozofkinja je i rediteljka koja se u svojoj hibridnoj umetničko-teorijskoj praksi - kroz eseje, predavanja-izvedbe, video eseje, teorijske tekstove i video instalacije, bavi protokom digitalnih slika u post/internetsko doba, razotkrivajući protivurečja koja karakterišu savremenu umetnost, hiper/kapitalizam i politike na koje se oni oslanjaju. Kroz svoje radove Hito Stejerl ujedno vrlo kritički, precizno i inteligentno istražuje celokupno područje umetničkog delovanja, samoeksploataciju i ekonomsko samoponižavanje kreativne klase:  “Neplaćeni rad i obesno izrabljivanje nevidljiva su tamna tvar koja pogon kulturnog sektora održava u funkciji”, navela je u eseju “Politika umetnosti: savremena umetnost i tranzicija prema postdemokratiji" (2013).

Hito Štejerl često kritikuje i organizatore izložbenih događaja na kojima učestvuje, a čiji su sponzori često upleteni u etički upitne aktivnosti, kao što je to učinila u video-predavanju “Is the Museum a Battlefied?”, provocirana činjenicom da je jedan od glavnih sponzora Istanbulskog bijenala turska kompanija Koç Holding koja, između ostalog, proizvodi i vojno oružje.

Na festivalu Alternative film/video biće prikazana tri video rada Hito Štejerl posvećena pitanjima (nemačkog) identiteta i savremenom životu u digitalnom okruženju.

“Babenhausen” (1997) i “Die Leere Mitte” (Prazna sredina, 1998) tematizuju kontinuirano postojanje antisemitizma u Nemačkoj na primeru antisemitskog nasilja u gradiću Babenhausenu, odnosno pitanje nemačkog identiteta, različitih oblika novih i starih granica, te nemačkog imperijalizma kroz osam godina snimaka berlinskog Potsdamer placa.

“HOW NOT TO BE SEEN: A Fucking Didactic Educational .MOV File (KAKO NE BITI VIĐEN: Jebena didaktička edukacijska .MOV datoteka, 2013)” jedan je od njenih novijih radova u kojem, prema navodima Petre Belc, inteligentno, slojevito i duhovito razotkriva strukture digitalnog okruženja, njegovu povezanost s nasiljem i posledični uticaj na stvarnost. Naslov videa referenca je na skeč Montija Pajtona u kojem pripovedač sa sadističkim zadovoljstvom razotkriva i ubija ljudske (i neljudske) mete koje su se prethodno stopile s prirodnom okolinom, pri čemu Hito Štejerl preuzima i parodira formu didaktičkog filma, te postavlja pitanje kako biti nevidljiv u razdoblju slike — jpg.fajla, fotografije koja je fluidna, pokretna, dematerijalizovano- materijalna, virtualne stvarnosti i komunikacije u kojoj se svaka naša "zadnja poseta" beleži i evidentira, obraćajući istovremeno pažnju kako na proizvod, tako i na same uslove proizvodnje.

Film počinje testnom slikom za određivanje optičke rezolucije (USAF 1951 grafikon) — "optička rezolucija određuje vidljivost / ono što nije uhvaćeno optičkom rezolucijom je nevidljivo” i podeljen je u pet poglavlja: "Kako nešto učiniti nevidljivim za kameru", "Kako biti nevidljiv na izrazito vidljivom mestu", "Kako postati nevidljiv postajući slikom", "Kako biti nevidljiv nestajanjem" i "Kako postati nevidljiv stapanjem sa svetom napravljenim od slika". Kroz tih pet poglavlja Hito Stejerl zahvata i našu uslovljenost tehnologijom, pa su tako neki od saveta za nevidljivost scroll, wipe, brisanje, smanjivanje i fotografisanje (načiniti fotografiju) ili "odlazak s ekrana" (to go off-screen) — gestovi bliske svima koji koriste tablete, kompjutere i pametne telefone. Društveno-političku, klasnu i rodnu dimenziju nevidljivosti u digitalnom dobu Hito Stejerl dotiče kroz činjenice da je nevidljivost svojstvena onima koji žive u naseljima zatvorenog tipa, vojnim zonama, muzejima, ili se pak radi o bežičnom internetu, neprijateljima države, ženama iznad 50 godina ili mrtvim pikselima. Scenografski  prostori videa su pritom raspodeljeni na kadrom omeđeno vidno polje zelenog platna — upućujući na upitnu "istinitost" savremenog filmsko-medijskog sveta — virtuelnu stvarnost nalik Drugom životu i 3D vizualizacijama elitnih stambenih naselja i tržnih centara, te kalifornijsku pustinju u kojoj se nalazi betonska testna slika za određivanje optičke rezolucije na kojoj Hito Štejerl sažima sve prethodne četiri lekcije. U doba analogne fotografije te su testne slike služile za kalibriranje aerofotografije i videa i posledično dovele do razvoja dronova, što je nesumnjivo i jedna od dimenzija na koje umetnica u ovom videu aludira.

Sledeći debate sa okruglih stolova kakve su se poslednjih godina vodile na festivalu Alternative film/video, uz pitanja o tome da li se eksperiment nalazi na planu forme ili sadržaja, te koliko je film alternativan, Hito Štejerl će sama odgovoriti da joj je pitanje medija i forme na prvom mestu u svemu što radi.

Njeni filmovi, odnosno video eseji, međutim, nerazdvojivi su od njenog teorijskog rada i nude se kao filmsko-teorijske forme koje pomoću dovitljivih analogija i jezičnih igara komplementiraju njene pisane tekstove. Evidentna materijalnost i vremenska aktuelnost njenih radova, kako navodi Petra Belc, u skladu su i s politikama recentnih takmičarskih selekcija festivala Alternative film/video. Štaviše, esej Hito Štejerl “In defense of the poor image” mogao bi pritom reprezentovati i manifest tog festivala, koji već 35 godina zagovara estetiku drugačijeg, potisnutog, marginalizovanog, diskriminisanog, rubnog i transgresivnog, negujući — pored kritičnosti koje takvi radovi u sebi nose — "u razdoblju deljenja datoteka" i auru radova zasnovanih (namerno ili slučajno) na vidljivoj "prolaznosti svoje kopije".

Festival Alternative film/video, osnovan kao jugoslovenski festival eksperimentalnog filma, danas je internacionalan, sa težištem na regionalnom povezivanju autora koji istražuju i inoviraju filmski jezik.

Festival ove godine slavi 35 godina postojanja, a temom „Alternativni film kao subverzivna umetnost“ poziva da se sagledaju i revalorizuju filmovi koji su svojom estetikom i sadržajem rušili ustalјene filmske, društvene i političke kodove, a koje su autori stvarali uglavnom u kino klubovima ili samostalno, van ograničavajuće i kontrolisane profesionalne produkcije.

Ulaz na sve programe je besplatan.

Festivalski sajt je alternativefilmvideo.org, a program se nalazi i u Kalendaru portala SEEcult.org, kao i u prilogu (pdf)

(SEEcult.org)