30. Memorijal Nadežde Petrović – nekadašnji jug danas zapad

Jubilarni, 30. Memorijal Nadežde Petrović u Čačku, čija je selektorka dr Sarita Vujković, predstavlja radove 30 umetnika/ca i umetničkih grupa sa prostora bivše Jugoslavije i iz Bugarske, objedinjene konceptom Na jug, na jug! Idemo na jug! Prateći teorijski, umetnički i geografski kontekst u kojem umetnici deluju, izložba je strukturisana tako da razmatra raznovrsne pozicije unutar sveta umetnosti, uključenosti i isključenosti unutar glavnih tokova, socijalizaciju i urbanizaciju, marginalne grupe i migracijska kretanja, akcentujući individualnost pojedinih pozicija.

Izložba radova 28 umetnika/ca i dve umetničke grupe sa područja Bosne i Hercegovine, Bugarske, Severne Makedonije, Slovenije, Srbije, Hrvatske i Crne Gore biće održana od 3. oktobra do 10. novembra u Umetničkoj galeriji “Nadežda Petrović” i Galeriji “Risim”, te na još devet lokacija u Čačku, uključujući i javni prostor.

Na izložbi 30. MNP učestvuju: Igor Antić, Radoš Antonijević, Katarina Alempijević, diSTRUKTURA (Milan Bosnić i Milica Milićević), Uroš Đurić, Vladimir Perić Talent, Biljana Đurđević, Dušan Otašević, Predrag Terzić, Vuk Ćuk i Vesna Perunović iz Srbije, Jaka Babnik, Irwin (Dušan Mandič, Miran Mohar, Andrej Savski, Roman Uranjek i Borut Vogelnik) i Jasmina Cibic iz Slovenije, Igor Bošnjak, Danica Dakić, Radenko Milak, Mladen Miljanović, Lala Raščić, Selma Selman i Jusuf Hadžifejzović iz BiH, Žanet Vangeli iz Severne Makedonije, Zlatan Vehabović, Igor Grubić, Dalibor Martinis, Vedran Perkov iz Hrvatske, Natalija Vujošević i Jelena Tomašević iz Crne Gore, te Pravdoljub Ivanov i Kamen Stojanov iz Bugarske.

Naziv izložbe Na jug, na jug! Idemo na jug! aludira na popularni usklik koji odražava industrijski i modernizacijski napredak Srbije krajem XIX i početkom XX veka, koji je težio jugu, kada je kroz Sićevačku klisuru prošla železnička pruga vozeći i učesnike prve Jugoslovenske kolonije 1905. Bila je to pruga koja je povezivala London, Pariz, Minhen, Beč, Budimpeštu, Beograd, Sofiju i Istanbul, ona ista kojom je od 1883. godine saobraćao legendarni Orijent ekspres, moderna saobraćajnica toga vremena koja je mijenjala kulturno-politički pejzaž Balkana u pokušaju evropskog rešavanja “istočnog pitanja”, ostavljajući trajne promene, vidljive i danas. Sa druge strane, prefiks “južni” prožet je u nazivu Jugoslavija, kao i u brojnim konotacijama koje govore o potrebama migracija i kretanja, izazvanih prirodnim zakonitostima ekosistema ili drugim kataklizmama ratne, ekonomske ili neke druge vrste traume.

Prema navodima selektorke Sarite Vujković, muzejske savetnice i direktorke Muzeja savremene umetnosti Republike Srpske (MSURS) u Banjaluci, prirodna potreba za jugom danas je zamenjena hrljenjem na zapad u svim segmentima ljudskih potreba - sigurnosnih, ekonomskih, obrazovnih, intelektualnih, kulturoloških i umetničkih, koje svakodnevno govore o stanju društva u kojem trenutno obitavamo.

Osnov koncepta selektorskog pristupa su postulati na kojima se bazira 60-godišnja istorija Memorijala Nadežde Petrović – da poštuje sećanje koje se temelji na izvornim, etičkim i estetičkim principima životnog dela Nadežde Petrović, začetnice moderne umetnosti i prvih formi likovne scene na ovim prostorima, patriotkinje i pobornice ideja južnoslovenskog kulturnog jedinstva, navela je Sara Vujković u tekstu za katalog.

Jubilarna izložba, čija je kustoskinja Mirjana Racković, oslanja se na postjugoslovenski umetnički prostor koji još od vremena Nadežde Petrović, i pored državne razuđenosti i brojnih istorijskih i političkih turbulencija, ima homogene umetničke veze i neprekinute linije saradnje, bliskost umetničkih koncepcija i individualnih putanja, vidljivih i u novim praksama i umetničim pojavama.

Kako je reč o 30. Memorijalu Nadežde Petrović, izuzetno je bilo važno napraviti određena poređenja sa Nadeždinim radom, zapravo sa njenim progresivnim idejama –  zbog toga je  u specifičnoj umetničkoj relaciji kao polazna osnova cele izložbe povučena paralela sa umetnicima-učesnicima Prve jugoslovenske kolonije 1905, čime se otvara istorijski dijalog sa radom velikana ranog modernizma na ovim prostorima.

Izložba je, prema navodima selektorke, fokusirana na viziju hronološke retrospekcije kao mnoštva ideja koje su povezane novom i neodoljivom voljom za stvaranjem, koja govori o mnoštvu temporalnosti, preoblikujućih nostalgija u pozitivno iskustvo dezorijentisanosti, pretočenih u umetničku formu koja istražuje sve dimenzije sadašnjosti, prateći linije u svim pravcima vremena i prostora.

Postavka 30. MNP obuhvata raznovrsne radove - od neoavangarde, novog pristupa crtežu, slikarstvu, skulpturi, instalacijama i radovima u galerijskom prostoru, preko videa, fotografija, performansa, animacije i radova u javnom prostoru, uključujući na određene načine i lokalnu umetničku scenu. Povezivanjem više izlagačkih lokacija, uključuju se i druge institucije kulture, što, uz još javni prostor, daje osoben vizuelni izgled i primarno naglašava značaj 30. MNP u smislu interresorne saradnje, prepoznajući ne samo značaj te manifestacije za lokalnu sredinu i regionalno okruženje, već ističući dalekosežnost ideje od pre 60 godina i stalnu posvećenost osnivača, Grada Čačka, važnosti praćenja i promocije aktuelne umetničke scene, a sve u najboljoj tradiciji umetničkog dela Nadežde Petrović.

Koncept je baziran na broju od 30 umetnika i grupa (uključujući koautorske radove Radenka Milaka i Romana Uranjeka, Predraga Terzića i meksičkog umjetnika Morelosa Leona Celisa, te Jake Babnika i istoričara umetnosti Mihe Colnera), posmatrano kroz medijsku i generacijsku raznolikost koja prati postjugoslovenski kontekst naglaskom na specifičnim dijalozima, umetničkim vezama i bliskosti kroz prizmu ovog vremena prepunog globalnog nereda i sukoba, na način da se umetnost posmatra kao najdraže carstvo snova i utopija.

U tom smislu umetnički retroprincip grupe Irwin u radu Was ist kunst konceptualna umetnost? deluje kao prirodan sled baziran na umetničkim prijateljstvima i relacionim diskursima ukorenjenim u tokove konceptualne umetnosti na prostoru bivše Jugoslavije. U toj aproprijaciji tuđih slika vizuelno su privilegovana dela umetnika, tj. njihovi vizuelno “neutralni” dokumenti umetničkih akcija i događaja, što u dekontekstualizovanom odnosu “novog rada” podstiče nova čitanja i razumevanja relacije kopije i originalnosti.

Sličnim diskursivnim odnosom bavi se i legendarni umetnički projekat Dušana Otaševića, njegov alter ego interpretiran u imaginarnom umetniku Iliji Dimiću crpi inspiraciju na izvorima modernosti i ranih avangardnih pojava. Aktuelizujući taj rad, Otašević se bavi današnjim pitanjima značenja i statusa umetničke aure u postistorijskom razdoblju. Zbog toga tu posredno stoji i mišljenje Pjotra Pjotrovskog (Piotr Piotrowski), koji generalno karakteriše umetnike iz Istočne Evrope kada kaže da “kritična geografija” formira dinamične interpretacijske modele koje shvatamo kao instrumente metodologije u građenju racionalnog, nacionalnog, lokalnog ili, kao u ovom slučaju, nekog drugog iracionalnog identiteta, navela je Sara Vujković.

Sarita Vujković, foto: MSURS

Sagledavajući umetničke prakse kroz raznovrsnost medija i pojava, 30. MNP predstavlja umetnike različitih generacija, tj. postjugoslovensku scenu u kontekstu oslikavanja složenosti današnjeg društva. U geografski prostor regiona uključeni su umetnici po uzoru na Nadeždina nastojanja da organizuje prvu Jugoslovensku koloniju 1905. i njenu prvu izložbu 1907. godine sa umetnicima iz Bugarske.

Umetnički rad i aktivizam Pravdoljuba Ivanova i Kamena Stojanova obeležen je sofisticiranim interesovanjem za istorijske, kulturne i društvene promene koje snažno utiču na teme umetnosti postkomunizma i Istočnog bloka okrenutog Zapadu, od kraja Hladnog rata i pada Berlinskog zida. S jedne strane, radovi Stojanova prožeti su prijateljskim vezama sa umetnicima koji su obeležili bitne tokove umetnosti na prostoru bivše Jugoslavije, kao što je slučaj s Markom Pogačnikom i Stojanovim u dokumentarnom esejističkom filmu In-Visible. S druge strane, radovi Ivanova plene pažnju provokativnim humorom i cinizmom, toliko bliskim narodima Balkana, zaokružujući tu izabranu interpretacijsku celinu.

Uključenjem u izložbu dela deset umetnica - Katarine Alempijević, Jasmine Cibic, Danice Dakić, Biljane Đurđević, Vesne Perunović, Lale Raščić, Selme Selman, Jelene Tomašević, Žanete Vangeli i Natalije Vujošević, izabranih zbog njihove osobnosti, pojavnosti i snage bliske temperamentu Nadežde Petrović, 30. MNP na poseban način ističe umetničku praksu tih žena, ali i žena u umetnosti uopšteno. Zastupljenost umetnica na 30. MNP (33%) indirektno aludira na tradicionalan način raspodele političke moći i participaciju žena u okviru izbornih procesa, koja je u zemljama bivše Jugoslavije približno ista, a srazmerno je manja u odnosu na njihovo učešće u strukturama zakonodavne vlasti. a druge strane, ova srazmera ni u kojoj meri ne odgovara zastupljenosti žena u okviru obrazovnih procesa na akademijama umetnosti i njihovoj brojnosti kada je u pitanju savremena umetnička scena, ali je i te kako manja kada se uzmu u obzir parametri tržišta pomoću kojih se procenjuje umetnički kvalitet, i to ne samo u Srbiji i regionum već i u ostatku sveta, navela je Sara Vujković.

“Nasuprot tome, ako pogledamo vreme u kome je živela Nadežda Petrović i činjenicu da njeno delo nije bilo prihvaćeno i na pravi način vrednovano, ako čitamo njene kritičke osvrte i prepisku, ako se prisetimo njenih srčanih govora, koji su bili potpuno u duhu vremena i temperamentnog žara engleskih sufražetkinja, videćemo da joj patrijarhalni okviri u kojima se nalazila nisu dozvoljavali da ispolji dodatnu snagu stavljajući žensko pitanje u prvi plan. Revolucionarna vizija društvenog aktivizma Nadežde Petrović, istorijski gledano, podržavala je promene, menjajući na taj način i živote samih žena. Ako to vreme posmatramo iz današnje perspektive, u duhu feminističkog aktivizma, vidimo da mu potpuno odgovara jednostavna konstatacija bell hooks: ‘Možemo početi feministički delovati kod kuće, tamo gde živimo, obrazujući sebe i ljude koje volimo’. Drugim rečima, primenjivati teoriju koja se bavi nama, našim životima u sadašnjosti, živeti živote u kojima volimo i cenimo pravdu, a iznad svega istinsku slobodu – ujedno je i načelo đelovanja same Nadežde Petrović, a vrlo lako se može primeniti i na današnje vrijeme i savremenu umjetničku praksu.

U tom dijaloškom kontekstu izdvaja se performans Lale Raščić nastao unutar ciklusa u kome se umetnica bavi naracijama iz antičkog sveta, prizivajući mitske ženske figure kroz transformativno čitanje mitoloških formula kultnih žena upisanih u evropski istorijski kontekst. Performans Gorgo, koji će Lala Raščić izvesti i 6. oktobra u Centru za kulturnu dekontaminaciju, bavi se mitskom figurom Meduze, koja počiva na premisi da je ponovo rođena pošto je njena glava spojena sa telom. Kroz savremenu interpretaciju Lale Raščić, njen lik se odeva u bakarni oklop, predstavljajući nam bajkovitu univerzalnu priču o ženi ratnici. Izvođenjem tog performansa na samom otvaranju 30. MNP, osmišljenom kao uvodni narativ izložbe, i izlaganjem bakrenog oklopa u spomen-sobi Nadežde Petrović, potpunije se zaokružuje složena feministička diskursivna analiza mitološke teme koja veliča žensko herojstvo.

Važan segment koncepta 30. MNP, kako je navela selektorka, jeste i svest o identitetu prostora, koji je transponovan kroz želju da se povezivanjem više izlagačkih lokacija tematski strukturira izložba. Zbog toga su, pored izlagačkih prostora organizatora – Umetničke galerije “Nadežda Petrović” i Galerije “Risim”, odabrane i druge institucije kulture u gradu, i to: Narodni muzej sa izlagačkom lokacijom Rimskih termi i Konakom gospodara Jovana, Međuopštinski istorijski arhiv i Kulturni centar, što je, uz još nekoliko lokacija u javnom prostoru, dalo osoben vizuelni izgled i primarno naglasilo značaj 30. MNP u smislu snažnije institucionalne saradnje. Na taj način naglašen je značaj manifestacije za lokalnu sredinu i regionalno okruženje, što ističe dalekosežnost ideje začete pre 60 godina, kao i stalnu posvećenost grada Čačka, kao osnivača MNP, važnostima praćenja i promocije aktuelne umetničke scene.

Sara Vujković napominje da se želela izbeći formalizacija po kojoj izložbeni prostor dobija prednost nad umetničkim predmetom ili radom kao autonomnim umetničkim subjektom, što svakako utiče na proširenje koncepcijskog polja izložbe, dajući prednost diskursivnim, komunikacijskim i geopolitičkim strategijama pojedinih umetničkih pozicija.

U toj složenoj kakofoniji tematskih preokupacija Memorijal se posmatra kao pokretačka platforma koja mapira tokove i kretanja u okvirima regionalnih umetničkih praksi. To ukazuje na činjenicu da u postjugoslovenskom kontekstu institucije nisu izgubile sopstveno idejno, produkcijsko ni teorijsko težište, kao i to da su u stanju da savladaju problematičnost performativne afilijacije koju nameće društveni okvir u kojem deluju nudeći sopstveni institucionalni diskurs.  

U tom smislu postavka u Umetničkoj galeriji “Nadežda Petrović” sa retrospekcijskim, retroavangardnim radovima grupe Irwin i Dušana Otaševića, zajedničkim radom Radenka Milaka i Romana Uranjeka, performansom Lale Raščić, slikarstvom Biljane Đurđević i Zlatana Vehabovića, fotografijama Selme Selman, video-radovima Žanete Vangeli i instalacijama Katarine Alempijević i Mladena Miljanovića – ima centralnu polaznu osnovu iz koje se granaju slojeviti narativi i tematske celine drugih prostora, preispitujući odnos prema društvu, istoriji i kulturi, umetničkim vezama, migracijama i identitetu.

Novi radovi Biljane Đurđević, izloženi na 30. MNP, bave se socijalnim problemima i društvom u kojem bezgranični radni procesi postaju matrice životnog ciklusa. Izabrane slike nemaju ljudske likove, već hladne prostrane vizure, konekcije industrijskih napajanja, koje postaju beskrajne konačnice ljudskih nadanja i stremljenja. Nasuprot tome, diptih Zlatana Vehabovića, osmišljen tokom boravka na dalekom severu, predstavlja realne situacije nastale tokom istraživačke ekspedicije, koje ukazuju na zabrinjavajuće ekološke probleme izazvane klimatskim promenama. Slikarstvo Biljane Đurđević i Zlatana Vehabovića u potpunosti vlada koncepcijskim, produkcijskim, logističkim i komunikacijskim aspektima, koji pozicioniraju njihov umetnički status u aktuelnoj strukturi kulturnog okruženja, dajući im mogućnost snažnijeg kritičkog stava.

Kritička preispitivanja vidljiva su i na fotografijama Selme Selman – izloženim na fasadi UG “Nadežda Petrović” u vidu triptiha Nemoj da budeš kao ja, koje preispituju stigmatizovane identitete u uslovima marginalizovanih zajednica. To slojevito delo govori o romskom identitetu i ženama unutar romskih zajednica, intimnim ženskim prostorima i generacijskoj povezanosti prožetoj predrasudama i nametnutim pravilima, stereotipima i društvenim ograničenjima.

Pozicije ženskog subjekta vidljive su i u radu Kroz šumu Katarine Alempijević, koja u novoj instalaciji, osmišljenoj za ovu priliku, preispituje strukturisanje tela i telesnosti u prostornom sklopu nove forme. Njeno tanano drvo, poniklo iz crvenih cipelica, grana se i širi, stvarajući čvrstu, postojanu strukturu, upotpunjenu senkama i treperavim tonovima delikatnog materijala od kod je satkana.

Kao posebna lokacija izdvaja se Dom kulture grada Čačka, koji zbog modernističke estetike predstavlja jedan od najznačajnijih objekata moderne arhitekture Čačka. Decenijama zaboravljeno, nesvesno nevoljeno kao simbol socijalističkog vremena, to delo zagrebačkog arhitekte Luje Šverera (Schwerer), projektovano 1963. godine - najpre kao aerodrom u Puli, a zatim modifikovano u multifunkcionalni kulturni centar sa prostranim holom, koncertnom salom, bibliotekom, izložbenim i pratećim prostorima, izabrano je za 30. MNP kao site specific lokacija koja, u dijalogu sa radovima Danice Dakić, Jasmine Cibic, Igora Bošnjaka, Igora Antića, Vedrana Perkova i javnom lokacijom rada Radoša Antonijevića, prostorno povezuje ambijent specifičnog modernističkog dijaloga.

U tom smislu video rad “Zgrada” Danice Dakić, koji je deo kompleksnog projekta “Zenica trilogija”, predstavljenog u Paviljonu BiH na 59. Bijenalu u Veneciji (2019), razmatra modernističko značenje urbanog toposa iz koga se kao jasan pandan Domu kulture u Čačku izdvaja zgrada Narodnog pozorišta u Zenici, sagrađena 1978. godine prema projektu Jahiela Fincija i Zlatka Ugljena. Kao jedna od najvećih pozorišnih zgrada u bivšoj Jugoslaviji, Narodno pozorište u Zenici predstavlja simbol socijalističkog industrijskog prosperiteta. Danica Dakić u tom radu pravi jasnu paralelu sa idejom totalnog teatra Valtera Gropijusa (Walter Gropius), prema kome je arhitektonski projekat fleksibilni instrument, a njegova interpretacija prostora projektuje pozorište koje se rastače u promeljivi iluzionistički prostor mašte, postajući samo po sebi mesto akcije.

Preispitivanjem pozicija modernizma u video radu Nada, Jasmina Cibic otkriva strategije koje su se koristile za izgradnju nacionalne kulture i identiteta kroz umetnost, kao i njihovu upotrebu u ime političkih ciljeva. Rad je inspirisan prvim arhitektonskim projektom Vjenceslava Rihtera za EXPO 1958. godine u Briselu, koji Jasmina Cibic pronalazi i obnavlja u vidu muzičkog instrumenta. Nastao je kao rezultat većeg istraživačkog projekata koji je uključivao umetnike, arhitekte, naučnike, zanatlije, pisce i druge stručnjake. Cibic prevodi Rihterovu arhitekturu u sofisticirani predmet unutar rizomatične naracije o metodologijama konstrukcija jugoslovenskog identiteta i njegovom odnosu prema ideji visoko sofisticirane estetike, u službi predstavljanja političkog sistema međunarodnoj zajednici gledalaca.  Na taj način pokazuje da je socijalistička arhitektura bila ključna komponenta u transmisiji modernosti novog ideološkog sistema, odražavajući ideju preobražaja i stvarno stanje razvoja socijalističkog društva.

Reprezentacijski diskurs socijalističke arhitekture na 30. MNP zaokružuje rad Igora Bošnjaka, koji predstavlja raskošni vizuelni elitizam socijalističke skulpture, grandioznih modernističkih spomeničkih kompleksa Miodraga Živkovića na Sutjesci i Dušana Džamonje na Kozari. U kontekstu nove “transformers generacije”, on ostvaruje novi vizuelizovani telemetrijski dijalog, postavljajući modernističku polaznu koncepciju u digitalnu relaciju savremene višemedijske umetnosti.

Pored toga, interpretacija skulptorskog rada Radoša Antonijevića u kontekstu modernističke arhitekture povezuje rane začetke modernizma kroz ideju Vidovdanskog hrama hrvatskog umetnika Ivana Meštrovića, prvog jugoslovenskog umetničkog projekta nastalog pre prve zajedničke države 1918. godine, koji je na Svetskoj izložbi u Rimu 1911. nagrađen Zlatnom medaljom, a zatim predstavljen na Venecijanskom bijenalu 1914. godine i 1915. u Muzeju Viktorija i Albert u Londonu. Hram koji je zamišljen kao eklektična kombinacija egipatskih, grčkih i rimskih hramova – sa željom da, u kontekstu zajedničke sudbine slovenskih naroda, promoviše mitsko-istorijsku priču o Kosovskom boju 1389. godine, nikada nije izgrađen. Praveći istorijsku paradigmu sa tim radom, Antonijević projektuje “Šator Vidovdanski hram” u kontekstu modernističke arhitekture i skulpture zaokružujući vreme u kojem se nalazi formiranje i raspad Jugoslavije u ratovima vođenim 90-ih godina, ali i savremene geopolitičke pozicije migracijskih mobilnosti, u kojima mobilnost arhitekture sve više zauzima primat.

Postavka u Galeriji “Risim”, sa delima Jake Babnika, Jelene Tomašević, Pravdoljuba Ivanova, Vesne Perunović i Selme Selman, prati taj dijahronijski tok, ostvarujući dijalošku vezu sa delom Antonijevića, ali i sa kompleksnom mermernom instalacijom Didaktički zid Mladena Miljanovića, koja kontekstualizuje novonastale probleme migranata u BiH, posebno u Bihaću, rubnom graničnom gradiću na granici sa Hrvatskom, nudeći konkretnu pomoć u vidu priručnika. Preispitujući migracijske aspekte, Miljanović koristi stare vojne taktike, preusmeravajući vojna znanja na novonastalu problematičnu bezbednosnu situaciju.

Ambijentalna instalacija Shifting Shelter Vesne Perunović prožeta je ličnim emigrantskim iskustvom i pitanjima koja otvaraju geopolitičke granice, zatvorenost i ksenofobičnost društva u odnosima prema imigrantima u njihovoj novoj sredini. Nasuprot tome, minimalistički pristup Jelene Tomašević, baziran na individualnim pozicijama marginalizovanih pojedinaca, pozicionira fenomen “prelivanja na marginama” kao kontinuiranu dinamičnu liniju destabilizacije koja nas prati od vremena Jugoslavije do danas.

Sa druge strane, animirani film Radenka Milaka More tuge nema obale, nastao tokom boravka u Kampali, podseća na putopis “Afrika” Rastka Petrovića i, vraćajući nas ponovo u prošlost, daje isti doživljaj afričkog prostora kao specifičnog mesta kulture i istorije. Poetičnu elaboraciju o “drugosti” u tom radu zaokružuje proživljeni dekolonizacijski kontekst savremene umetnosti sa “Globalnog juga”, naglašen složenim geopolitičkim situacijama i eruptivnim migracijskim kretanjima koja trenutno potresaju Evropu.

Taj postkolonijalni kontekst nadopunjuje video-instalacija Natural Fear Pravdoljuba Ivanova, koja u naočigled mirni i ugodni ambijent unosi dozu straha i neizvjesnosti baziranu na ratnim sukobima, ukazujući na to da su svi ratovi lični i da se svaki sukob svodi na pojedinca.

Bilo da tematizuju individualne migracije koje govore o fizičkoj promeni mesta, novim iskustvima i zapažanjima ili prisilne promene, izazvane trenutnim globalnim migracijskim kretanjima i ratnim sukobima, ovi radovi jasno upućuju na prisilnu promenu identiteta, navela je Sara Vujković, dodajući da, koliko god da je izražena, ova promena govori o tome da je, pored sigurnosnih potreba, čovek u velikoj meri izložen kulturološkoj zavisnosti od sredine u kojoj boravi.

Identitetska pozicioniranja preispituju i radovi Jake Babnika Why So Serious i Top Location, koji je baziran na aktivističkom istraživačkom radu s Mihom Colnerom. Serija fotografija prikazuje rezultate vizuelnog istraživanja savremenog urbanog pejzaža, neobičnu inovativnu predstavu javnog identiteta osmišljenu kao aktivistička akcija koja treba da podstakne lokalnu zajednicu na kompleksnija promišljanja.

Preispitivanja identitetskih promena strukturira i postavka u Međuopštinskom istorijskom arhivu, rustikalnom prostoru koji se pokazao kao pogodan ambijent za video-radove umetničkog para diSTRUKTURA, Igora Grubića i Kamena Stojanova, koji u dokumentarnom esejističkom filmu “IN-VISIBLE” prikazuje neobičan pogled na Ljubljanu, pitajući se šta može izaći iz vidljivog i poznatog u razgovoru sa umetnikom Markom Pogačnikom. Artističkom dijalogu dvojice umetnika paradigmatično je suprotstavljena turistička šetnja Ljubljanom s Taubijem, čovekom koji ima dugogodišnje iskustvo beskućnika i poziciju marginalizovanog građanina, a u ovom slučaju vodiča kroz za mnoge nevidljivu Ljubljanu.

Kratkometražni animirani film Igora Grubića Kako se kalio čelik dobio je ambijentalnu lokaciju. Sagledavanje tranzicijskih industrijskih promjena, radničkih prava i porodičnih i generacijskih disfunkcionalnosti, čini osnovnu tematizaciju koja, upakovana u ličnu priču, sugeriše plodonosni potencijal budućih odnosa, utemeljenih na solidarnosti, zajedničkom društvenom prostoru i kreativnoj saradnji, koja nastavlja da živi bez obzira na društveno-političke promene.

Konak gospodara Jovana Obrenovića, stara trgovačka kuća s kraja XIX veka. sa stalnom postavkom koja prati istoriju čačanskog kraja od praistorije do danas, pokazao se kao specifičan ambijent za audio-video rad Mladena Miljanovića Zvuci rodnog kraja, koji ukazuje na apsurdnost državotvornog uređenja Bosne i Hercegovine.

Nasuprot njemu, performativan i participativan rad Prodavnica praznina Jusufa Hadžifejzovića na sličan je način čitljiv u kontekstu društva iz kojeg dolazi, a usmeren je prema afirmaciji i valorizaciji savremene umetnosti na tržištu koje kod nas gotovo da ne postoji. Hadžifejzović naziva svoje radove anti-slikarstvom, tj. radovima koji nemaju značenje: “Moji radovi na kartonskim kutijama nisu umetničke slike. Ja markiram ili bilježim bojom mjesta na kartonskoj ambalaži, gde su boravili produkti, koji su svojom težinom utisnuli tragove, tokom transporta od proizvođača do potrošača”. Taj rad, kako ukazuje Sarita Vujković, u potpunosti odražava reči Borisa Grojsa kada kaže da današnji umetnik, da bi bio moderan, mora živeti u projektu i praktikovati rad u toku, dokazati da nadilazi granice umetničkog stvaralaštva u inovaciji, šoku, performativnosti umetničkog događaja, stvarajući novu apsolutnu vrednost u izvanestetskom smislu.  

Potrebe za novim estetskim vrednostima, kroz višeslojne hibridnosti, vidljive su u postavci u Galeriji Narodnog muzeja - digitalni mimetički radovi Vuka Ćuka A whole New World istražuju čovjeka u savremenom svetu, sa izraženim akcentom na globalne promene uslovljene razvojem digitalnih medija, tehnologija i komunikacija. Kao predstavnik nove generacije, koja odrasta u okvirima jedinstvene digitalne supkulture, Ćuk reprodukuje stvarnost kroz idejno bogate i složene sintetizovane robotičke module, posmatrajući kulturu ili teoriju kulture kao otvoreni kôd.  

Sagledavanje kulture iz pozicije supkulture, a u nekim segmentima i kontrakulture, vidljivo je i u umetnosti Uroša Đurića, predstavljenog sa dva rada koji Čačak i Banjuluku povezuju preko “Populističkog projekta” – Bog voli snove srpskih umetnika i FK Borac Banja Luka i FK Borac Čačak. Stare rivale sa derbija, koje prati zamršen istorijski kontekst oko sporne utakmice ulaska u Prvu ligu Jugoslavije 1970. godine, Đurić suočava nakon 50 godina. Autentično pojavljivanje Đurića, čiji se svestrani kulturni aranžman proteže od slikarstva do glume, u dresu sportiste pozicioniranog kao jednog među jednakima, povezuje percepcija prostora između fudbalskog terena i prostora slike, sposobnost i inteligencija neophodna za obe discipline, navela je Sara Vujković.

Tu “sportsku sekvencu” 30. MNP zaokružuje košarkaški aspekt u radovima Sekund sreće godine bola i Basketball Musical Strategy Predraga Terzića, gde izdvaja jedinstvene akcije koje su dovele do pobede i preokreta unutar košarkaške utakmice, mesto neponovljivog trenutka singularnosti koji sve menja i posle koga više ništa nije isto. U Čačku, gradu fudbala i košarke, spoj umetnosti i sporta ima dublju interakciju, jer predstavlja zajedništvo koje oplemenjuje izdvajanjem upravo tih trenutaka singularnosti.

Javni prostori grada Čačka kao site specific lokacije takođe su važan aspekt celokupnog 30. MNP i sagledavaju se kako u kontekstu same izložbe, tako i prema specifičnosti mesta na kome se nalaze: “Karantin za ptice Vladimira Perića Talenta u Gradskom parku, Šator Vidovdanski hram Radoša Antonijevića na platou ispred Doma kulture, Sekund sreće godine bola Predraga Terzića inkorporiran u postavku Galerije “Risim” i rad Nemoj da budeš kao ja Selme Selman na zgradi UG “Nadežda Petrović”. Poznavanje prirode Natalije Vujošević, instalacija u javnom prostoru – u izlogu knjižare “Službenog glasnika”, predstavlja refleksiju neverbalne komunikacije objekta i vremena, u javnom prostoru svakodnevnog življenja, u kojem se ogledaju geopolitičke i socijalne promene, fluktuacijska nijansiranja u vremenskom protoku na prostorima nekadašnje Jugoslavije.

Uz te lokacije, Rimske terme, arheološki lokalitet u urbanoj gradskoj zoni, izabrane su kao in situ lokacija petokanalne zvučne instalacije Pax Romana VI Žanete Vangeli, koja preispituje konstantni magnetizam imperijalizma. Njen sound art reprodukuje zvuk kompozicije nastale na osnovu dokumentarnih audio-snimaka zvuka savremenog, hibridnog, smart ratovanja, koji često imaju hedonistički pristup prema ubijanju i destrukciji.

Pored tog rada, urbana akcija Dalibora Martinisa, postavljena u centralnoj pešačkoj zoni na Rimskom trgu, predstavlja projekat neregularnog privremenog spomenika. Njegov video-rad Večna vatra gneva govori o više nego aktuelnim situacijama u kojima se otpor nezadovoljnih pojedinaca i zajednica artikuliše paljenjem automobila, istovremeno vraćajući kroz društvenu memoriju sve one revoltom zapaljene automobile koji su gorjli, i koji će goreti u Bejrutu, Parizu, Bagdadu, Meksiko Sitiju, Berlinu i brojnim drugim mestima. “Prisetimo li se Gija Debora, ovaj prividni spektakularni sukob istovremeno ćemo doživeti kao prividan i stvaran, a Martinis, kao iskusan umetnik, zna da je pobuna dobrodošla samo ako je potvrđena i uprizorena kao umetnost”, istakla je Sara Vujković.  

Posebna pažnja, prema navodima Sarite Vujković, daje se pristupu publici kojoj se izložba nudi kao otvoreno mesto za aktivno uključivanje u direktan dijalog sa umetnicima i radovima, što podrazumeva raznovrstan prateći program i aktivniji pristup platformama za kreiranje publike ka savremenim muzeološkim konceptima. Time se pruža prilika za upoznavanje ne samo sa trenutnom izložbom i postavkom, već sa značajem i dugogodišnjim trajanjem Memorijala Nadežde Petrović.

Vizuelni identitet 30. Memorijala Nadežde Petrović, koji je osmislio grafički dizajner MSURS Nemanja Mićević, koncepcijski je povezao Fikus Čačak (Ficus elastica), najveće i najstarije južno drvo na Balkanu, koji već 50 godina nesmetano raste, šireći se i popunjavajući prostor Doma kulture u Čačku. Ovaj fikus, kao nesumnjivo najneobičniji identitetski simbol grada, izrastao je u specifičnim uslovima, nadahnjujući se kulturom. Njegova bujna krošnja i velika lisna masa, isprepletena brojnim izdancima, deluje kao rizom prepun lateralnih širenja koji podsećaju na Delezov i Gatarijev rizomski diskurs, toliko blizak kontekstu savremene umetničke prakse.

Slične rizomske strukture stvara i prostorna ambijentalna instalacija Džungla Vedrana Perhova, postavljena u ulaznom holu Kulturnog centra, koja na visokim nosačima prenosi zvučne zapise koji poput megafona reprodukuju govore poznatih osoba: od diktatora do mirotvoraca. U toj simultanoj kakofoniji zvukova stvara se fikcija namenjena publici, koja dolazi u poziciju nemogućnosti razlikovanja dobra i zla, u moru informacija postaje podložna manipulaciji, što predstavlja svakodnevni kontekst savremenog društva.

Nove prostore i nove realnosti sa sintetizovanim floralnim ambijentom fikusa gorostasa povezuje i aktivistički pristup Igora Antića u radu Nedovršena forma #17, nastalom neposredno pred Memorijal, kao rezultat umetnikovog pokušaja da doputuje iz Pariza do Čačka. Antić putuje na jug, i pored strogih epidemioloških mera uvedenih zbog bolesti Covid-19, ali i otežavajućih mera koje je EU uvela prema balkanskim zemljama, i to ne samo za građane ovih zemalja već i za svoje građane. Time se ponovo stvara panika i strah od Balkana, ovog puta u uslovima globalne pandemijske situacije. Njegova putanja je neizvesna, prepuna brojnih zatvorenih smerova, bezbrojnih početaka i pravaca sa nejasnim ishodom. Ova u prvi mah potpuno beznadežna situacija razvija se i raste, prerastajući svoj početni okvir, razvija svoju strukturu poput neke nove sintetičke biljke u uslovima novog habitusa.

Nove habituse stvara i instalacija Karantin za ptice Vladimira Perića Talenta, locirana u prirodnom ambijentu gradskog parka i namenjena bolesnim pticama. Njegova ideja novih ptičjih habitusa, ostvarena početkom godine u Rijeci – ovogodišnjoj Evropskoj prestonici kulture – u vidu grandioznog solitera za ptice koji je promovisao stvaranje novog života, u samo nekoliko meseci svedena je na diskurs bolesti i propitivanja u okvirima samoizolacijskih stanja preživljavanja. Karantin za ptice namenjen je brojnim pticama selicama koje svake godine lete na jug, a takvih je, kako se procenjuje, više od 60% ukupne populacije na prostoru Evrope, preciznije (oko pet milijardi jedinki). Zabrinut za ova stvorenja u uslovima prinudnog narušavanja eko-sistema, Perić pronalazi rešenje tako što stvara vlastiti eko-sistem, namenjen imaginarnim prolaznim stanarima na putu do toplih južnih krajeva.

Prema rečima Sarite Vujković, predstavljajući umetnost koja nastaje u kulturno raznovrsnom i tehnološki naprednom svetu i parafrazirajući razmišljanja Terija Smita, 30. Memorijal treba sagledati kao izložbu savremene umetnosti koja je savremena u svakom smislu, po sebi i za sebe. Drugim rečima, treba je posmatrati kao izložbu savremenu u duhu, mediju i načinu na koji se odnosi prema sebi i prema publici, u odnosu na kulturalnu, društvenu i političku okolinu, kao i u odnosu na svoju prošlost i kontekst koji ju je okruživao, a pre svega u odnosu na sve druge vidove savremenih umetnosti. “Prema tome, savremena umetnost je stvarna, kulturalno raznolika, preispituje raznovrsne umetničke senzibilitete i umetničke izraze, ona nas ispunjava, podstiče na razmišljanje i aktivizam, delujući tako što postaje ključna za savremeni život”, istakla je Sarita Vujković.

Jubilarni MNP prati posebno kreiran zajednički regionalni projekat “Teritorija kulture”, koji je osmišljen u cilju povezivanja vodećih institucija kulture iz Čačka, sa Cetinja i iz Banjaluke. U okviru te zajedničke istraživačke platforme, namenjene razvoju kreativnog i otvorenog dijaloga namenjenog mladima, realizovaće se škola za kritiku i umetnost, koja će pratiti 30. MNP, a istovremeno će se odvijati u Čačku, Cetinju i Banjaluci. Projekat “Teritorija kulture: Kako skrenuti sa puta i naći se na pravom mestu?” realizuje se u okviru zajedničkog regionalnog programa “Dijalog za budućnost: unapređenje dijaloga i društvene kohezije u, i između, Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Republike Srbije”, koji sprovode UNDP, UNICEF i UNESKO, a finansira ga Fond UN za izgradnju mira (UN PBF).

Izložba i prateći program 30. MNP biće realizovani do 10. novembra u prilagođenim uslovima, i to u obimu koji dozvoljavaju epidemiološke mere za suzbijanje širenja virusa korona, koji je uveliko uticao i na početni koncept i pripremu celokupne izložbe, na čijem su otvaranju najavljeni performansi Lale Raščić u UG "Nadežda Petrović" i Jusufa Hadžifejzovića u dvorištu Narodnog muzeja.

Prema rečima Sare Vujković, jednogodišnja priprema za 30. MNP obeležena je neočekivanim transformacijama, pandemijskom konotacijom, epidemiološkim i sigurnosnim merama zbog bolesti Covid-19, što je u velikoj meri uticalo na početni koncept. “Modifikujući naše želje, očekivanja i stavove, koronavirus nam je nametnuo da 2020. godina, u kojoj se obeležava 60 godina od osnivanja Memorijala, bude posebno obeležena i zapamćena kao godina samoizolacije i socijalne distance, termina potpuno nepojmljivih kada su u pitanju kultura i savremena umetnost”, navela je prof. dr Sarita Vujković, koja je završila studije Istorije umetnosti na Filozofskom fakultetu u Beogradu, magistrirala teoriju umetnosti i medija na Univerzitetu umetnosti u Beogradu, a doktorirala na Filozofskom fakultetu u Beogradu.

Aktuelna pandemija virusa korona i sama je poveznica sa vremenom Nadežde Petrović, koja je preminula 1915. godine u epidemiji tifusa, bolesti koja je, kao prateća pojava Velikog rata, odnela više od 150.000 života u ovim krajevima.

“Trenutne neobične epidemiološke okolnosti na potpuno nov način povezale su nas s vremenom Nadežde Petrović, omogućavajući nam da jasnije sagledamo vreme na kraju njenog života. Zbog toga Valjevska bolnica, poslednja Nadeždina slika, naslikana pre nešto više od stotinu godina u mestu stotinak kilometara udaljenom od Čačka, fenomenološki povezuje onovremenu i sadašnju epidemiološku situaciju. Ova slika bez ideoloških okosnica zaokružuje vek u kojem su se periodično dešavala teška ratna stradanja i razaranja, razvijale ideologije i nacionalni poleti prepuni uspona i padova. S druge strane, to je i vreme prosperiteta, intelektualnog napretka, umetničkog razvoja i dinamičnih kreativnih bujanja, što i sama slika u svom kolorističkom intenzitetu nagoveštava i nosi”, navela je Sara Vujković, koja od 1998. godine radi u MSURS, na čijem je čelu od 2014. godine, unapređujući izložbenu ponudu, sarađujući sa nizom institucija i ostvarajući saradnju na državnom, regionalnom i međunarodnom nivou.

Sarita Vujković autorka je brojnih izložbi u oblasti savremene umetničke prakse, a na Akademiji umetnosti Univerziteta u Banjaluci, u zvanju vanrednog profesora, angažovana je na Katedri za istoriju i teoriju umetnosti. Uključena je u regionalna zbivanja iz oblasti savremene umetnosti kroz rad u brojnim stručnim telima i organizacijama. Autorka je i koautorka naučnih tekstova, knjiga, monografija u oblasti muzeologije, rodne teorije i savremene umetnosti. Dva puta je bila komesar Paviljona BiH na Venecijanskom bijenalu (2013, 2017), kada su se predstavili Mladen Miljanović i Radenko Milak. Bila je predsednica Nacionalnog komiteta ICOM za BiH i potpredsednica Međunarodnog muzejskog saveta za jugoistočnu Evropu.

Prethodni, 29. Memorijal Nadežde Petrović "Limited" održan je prema koncepciji koji su osmislili Uroš Đurić, Mihael Milunović i Vuk Vidor, kao imaginarni sajam umetnosti sa tri galerije u kojima su predstavili odabrane umetnike. Nagradu UG “Nadežda Petrović” osvojio je Davor Dukić, koji je dobio i nagradu publike, a obe podrazumevaju samostalnu izložbu.

Pogledajte VOĐENJE kroz izložbu 29. MNP, kao i serijal KRITIKA NA DELU o izložbi "Limited" (Radonja Leposavić, Maja Ćirić, Mirjana Boba Stojadinović, Ljubiša Simović).

*Foto: Fb UG Nadežda Petrović

(SEEcult.org)