I srpski balet na Festivalu igre
Muzikološko društvo Srbije predstavlja 10. aprila u Madlenianumu, u okviru devetog Beogradskog festivala igre, balete “Sobareva metla” Miloja Milojevića (1884-1946) i “Balada o mesecu lutalici” Dušana Radića (1929-2010), u koreografiji i režiji Aleksandra Saše Ilića.
Reč je o muzičko-scenskom projektu u ciklusu “Antologijska dela srpske muzike”, a koprodukcija je sa Operom i teatrom Madlenianum.
Izvođači su: Ivana Kozomara, Igor Pastor, Olga Olćan, Ana Ivančević, Rauscher Balint, Igor Vološin, Miloš Marijan i Silvija Džunja, a Snežana Arnautović je osmislila scenografiju i kostim.
Milojevićeva baletska groteska “Sobareva metla” (Le balai du valet) premijerno je izvedena u okviru bala “1002. noć”, održanog 1923. godine u hotelu “Kasina”. Ceo spektakl bio je prvi u nizu tematskih balova organizovanih povodom prikupljanja sredstava za izgradnju Umetničkog paviljona “Cvijeta Zuzorić”, a obuhvatao je i izložbu, kostimirani bal i varijetetski program.
U tom multiartističkom projektu, prema navodima muzikologa Vesne Mikić, učestvovali su brojni likovni umetnici, književnici, muzičari, igrači i glumci različitih generacija i estetskih nazora, okupljeni u zajedničkom buntu protiv umetničkih kanona i konvencionalnih podela na “klasične” i “popularne” vrednosti kulture i života. Njihova subverzivnost bila je bliska delovanju pariskih avangardnih umetnika, a o tome su svedočili i različiti segmenti beogradskog bala - od projekta enterijera (à la mode cubisme, l’art nègre et le cinéma) do baletske groteske koju su, zajedno s Milojevićem, osmilili Marko Ristić kao tekstopisac, Aleksandar Deroko kao scenograf i koreografkinje Klavdija Isačenko i Jelena Poljakova.
Prema Ristićevom tekstu, delo je “psihološki balet jave i sna” o zbivanjima “u pesnikovoj glavi” iz koje izvire niz ličnosti i situacija usmerenih na identitetska traganja u sferi poetske deformacije stvarnosti. U stvaralačkoj bliskosti sa delima francuske Šestorice i posebno sa baletom “Parada” Erika Satija (Satie), Milojević se upušta u kombinovanje zvučnog, vizuelnog i verbalnog medijuma, a postupke kolažne tehnike podiže na nivo estetskog i oblikotvornog principa dela. S lakoćom uspostavlja distancu prema citatnosti i simulaciji muzike romantizma, impresionizma i komercijalizovanih formi tadašnje popularne kulture - valcera, fokstrota i sevdalinke.
Milojević se prepušta i kritičkom samoispitivanju, distancirajući se od estetike i stvaralačkog smisla većine sopstvenih dela, pokazujući još jedno, ali izmešteno i ekscesno lice stilski heterogenog opusa. Dopunjavajući i sam Ristićev tekst novim dimenzijama traganja za identitetom, Milojević, kako navodi Vesna Mikić, zaokružuje jedan eksperiment koji je kao deo kritičarskog bunta beogradskog balskog spektakla ostao da svedoči o ranim avangardnim ostvarenjima srpske umetnosti, stvaralački aktuelnim u internacionalnim razmerama.
Radićeva “Balada o mesecu-lutalici”, premijerno je izvedena u Narodnom pozorištu u Beogradu 1960. godine.
To je prvi Radićev balet, na kojem je počeo da radi sa nepunih 30 godina (1957), a već podnaslovom “burleskna ljubavna igra u tri slike” ukazuje na osobenu izmeštenost iz polja klasičnog baleta i potvrđuje već osvojene pozicije autora kao kompozitora sklonog razlitičim vidovima subverzija, ili najpre neprestanom preispitivanju kanonskih vrednosti visoke umetnosti.
Prema rečima muzikologa Biljane Milanović, Radić se, podstaknut iskustvom pariske specijalizacije kod Darijusa Mijoa, kompozitora čiji su scenski eksperimenti sinonim za hedonističke pariske 20-te godine 20. veka, odvažno upustio u sličnu žanrovsku kombinaciju u svom baletu (balet sa recitatorom) sa jedne, kao i raznolika ukrštanja simuliranih elemenata popularnih muzičkih žanrova (u rasponu od srpskog kola, preko starogradske, kako je on naziva “kafanske”, muzike do džeza) sa medijskom i žanrovskom “infrastrukturom” klasičnog baleta, sa druge strane. Njegovo delo ipak, zahvaljujući i činjenici da je zasnovano na istoimenoj poemi Bore Ćosića, svedoči o atmosferi “otvaranja” karakterističnoj za Jugoslaviju poznih 50-ih, koju obeležava prodor popularne kulture i sa njim promena životnih navika i vrednosti, no i atmosferi koja podrazumeva kako individualnu angažovanost umetnika, tako i njihovu zaniteresovanost za pitanja otuđenosti i probleme savremenog života uopšte.
Našavši se, kao slobodni umetnik, u tako osobenom "tržišnom" okruženju, Radić komponuje “Baladu o mesecu-lutalici”, a tim povodom je svojevremeno naveo da je “iskustvo donosilo pouku da igru treba nastaviti mnogo ležernije i da nezgode ne treba bukvalno shvatiti”, te da je počeo da piše balet, pa operu, sve u nameri da “lako prihvatljivom muzikom pruži samo podsticaje slušaocima, gledaocima, podsticaje samostalnog rešavanja životnih zagonetki”.
Beogradski festival igre završava se 12. aprila u Madlenianumu predstavom “Politička majka” Hofeša Šehtera, u izvodjenju njegove kompanije iz Londona, a 11. aprila ugostiće čuveni Holandski plesni teatar iz Haga, koji će izvesti predstave “Čežnja” i “Leptir” Sol Leon i Pola Lajtfuta.
Sajt BFI-ja je www.belgradedancefestival.com, a program se nalazi i u Kalendaru Portala za kulturu jugoistočne Evrope SEEcult.org
(SEEcult.org)
