Omnibus opera: veliko "bravo" i poneko pitanje

U trenucima, čini se, prilično osiromašenog repertoara Opere Srpskog narodnog pozorišta, kada se na Sceni "Jovan Đorđević" ne igra više od tek nekoliko operskih predstava mesečno, načinjen je interesantan pokušaj koji ima višestruki značaj i čiji kvalitet iznenađuje. Reklo bi se, uspeo pokušaj.

Jednočinske opere dvojice američkih (Đankarlo Menoti i Samuel Barber) i jednog nemačkog (Paul Hindemit) kompozitora 20. veka, prvi su takav i neočekivani dodatak (u formi "triple bill" produkcije) repertoaru nacionalne teatarske kuće. Prvi u smislu da nijedna od naše dve operske kuće nema običaj postavljanja opusa kompozitora prošlog veka nedovoljno poznatih ovdašnjoj publici i ovdašnjim umetnicima, a i u smislu da kontrukcioni eksperiment "triple bill" takođe nije svojstven ustanovama koje raspolažu velikim ansamblima, infrastrukturom i, uglavnom, „gvozdenim“ operskim programima. Ovim je načinjen doprinos i proširenju i osavremenjivanju repertoarskih i izvođačkih horizonata domaće operske scene, kao i svojevrsnoj fleksibilnosti i mobilnosti glomaznih nacionalnih pozorišnih struktura.

Šta nas je dočekalo u ovoj jednočinoj produkciji tri jednočine priče u operskoj formi?

Telefon (The Telephone, or L'Amour à trois, 1947.) američkog kompozitora i libretiste italijanskog porekla Đankarla Menotija jednostavna je, šaljiva, nepretenciozna i zaslađena igra na temu promašenosti komunikacije unutar ljubavne veze. Iako estetski na granicama banalnih stereotipa današnjice, upravo je osavremenjivanje radnje i premeštanje opsednutosti virtuelnom komunikacijom u trenutno doba vibera/vajbera, posedovanja više mobilnih telefona i stalne dostupnosti doprinelo tome da se, barem tematski, dobije na značenju, relevantnosti i težini poruke koju nam donosi ovo delo (ipak, utisak je da kroz sva tri dela treba preispitati poneka rešenja u prevodu i adaptaciji teksta). Darija Olajoš-Čizmić nositeljka je zahtevne koloraturne akcije, kao i lika koji je koloraturom obojen kao površan, prost i stereotipan, vrlo neusiljeno, precizno i šarmantno. Dobar partner bio joj je Željko Andrić, toplog tona i tačne dramske nijanse, kao Ben.
Samuel Barber, velikan američke muzike, potpuno je drugačija "šoljica čaja". Iako bliski u saradnji i privatnom životu, Menotijeva i Barberova dostignuća svakako su ostavila drugačiji trag u istoriji američke muzike 20. veka. Menoti je bio čest autor podložaka Barberovih dela, što je slučaj i sa Partijom bridža (A Hand of Bridge, 1959.). Suptilna dramska i muzička kretanja ove devetominutne operske minijature, na temu istovremene odvojenosti i isprepletanosti života četiri lika ili dva bračna para, maestralno I hrabro su uznemirena rediteljskom i koreografskom intervencijom, praveći od likova karikature i lutke u igri sopstvenih i tuđih životnih odluka. Jelena Končar i Violeta Srećković, svaka na svoj način više no upečatljiva, dorađenog lika, muzikalna i precizna, ostavljaju najduži utisak. Igor Ksionžik pleni pritajeno, ali ubedljivo. Svo četvoro, zajedno sa ovde drugačijim Andrićem, autoritativno pokazuju koliki je rad uložen da bi se u nekoliko minuta dostigla atmosfera koja traje u ušima i glavi.

Tamo i natrag (Hin und zurück, 1927), Hindemitova minijatura od tek nešto više od deset minuta, muzički je izuzetno kompleksan zalogaj (i događaj), uprkos svom kratkom trajanju. A opet, u dramskom smislu, lišen jednako kompleksne poruke. Ipak, kreativnim promišljanjem tima na projektu, postignuta je atraktivna dinamika između protagonista (angažovanih Danijele Jovanović i Saše Štulića, uz ilustrativnog Branislava Cvijića, kao i Gorana Krnete i Vladimira Zorjana) i pojedinačno. Držeći pažnju publike odabranom estetikom (u sva tri dela, dakako uspelim idejama kostimografkinje Stojanović-Maurič i scenografa Senkovića), sceničnošću likova, ali i gustom i dramatičnom muzičkom strukturom (treba spomenuti učešće klavirskog dua Ingmar u orkestru, kao i sjajan izabrani orkestarski ansambl Opere SNP pod sigurnim vođstvom dirigenta Aleksandra Kojića), Tamo i natrag zaključuje Omnibus na intenzivan i pametan način.

Šta ovakav poduhvat donosi publici i samoj novosadskoj Operi i šta nam on govori?

Odluka o postavljanju ovakve produkcije na daske ustanove kulture od nacionalnog značaja gotovo je ingeniozna. Uspešnosti ovog poduhvata doprinosi kvalitet ansambla kojim Opera raspolaže, kao i pristup kreativnog tima koji je projekat sačinio. Sa repertoarske strane, savremeniji repertoar ima i svrhu edukacije publike (kao i usavršavanja izvođačkih resursa), a kada je odabir pametan, nosi i potencijal širenja postojeće operske publike. Takođe, ovakav izbor adekvatan je odgovor na finansijska ograničenja i doprinosi mobilnosti operskih produkcija, koje, uglavnom, usled svoje glomaznosti, retko napuštaju okvire matične scene.

Sa druge strane, nemoguće je ispustiti iz vida da produkcija od 50 minuta (možda bi četvrta epizoda bila smisleni dodatak Omnibusu), koja upošljava scenski ansambl od desetak ljudi i igra se na manjoj sceni SNP, ne zadovoljava standardne apetite ni očekivanja koje publika ima u odnosu na nacionalni tetatar, niti dovoljno implementira ulogu koju takva kuća ima u kulturnoj realnosti, ako se pojavljuje kao usamljeni poduhvat.

Ukoliko se da zaključiti da publika afirmativno reaguje na inovativni operski repertoar (i u muzičkom i u scenskom smislu), a uz postojeća objektivna ograničenja, ožalošćuje činjenica da neke od ranijih novosadskih produkcija koje takve odlike poseduju (npr. Verdijev Magbet, Šostakovičeva Katerina Izmailova, pa čak i osavremenjeni Pučinijevi Boemi) ne preplavljuju reprizni repertoar Opere u Novom Sadu, uz učešće kompletnog (poprilično velikog i kvalitetnog) ansambla, pružajući publici ono što očigledno voli i želi, a istovremeno gradeći reputaciju inovativnog umetničkog pristupa i progresivne interpretacije repertoarske politike. Jer, u uslovima trenutne (male) repertoarske zastupljenosti opere na ukupnom programu Srpskog narodnog pozorišta, Omnibus Opera ipak, u širem kontekstu, biva čin ograničenijih, kamernih domašaja, donekle disproporcionalan punim kapacitetima koje je Opera SNP kontinuirano dokazivala. Bez obzira na svoj nesumnjiv kvalitet. Najzad, možda bi baš ovakav fokus koji cilja na veću repertoarsku prisutnost opere uopšte u okvirima programa SNP, ali i veće prisutnosti odabranih produkcija koje publiku angažuju i potencijalno privlače, ali i njihova bolje propagandna identifikacija u javnosti, doprineo i tome da se prvo reprizno izvođenje ove premijerne postavke (kojem smo prisustvovali) igra pred punom salom. Jer, to je barem logično, publika (u ovom slučaju operska) opstaje u onoj meri u kojoj se ona neguje.

Milan Marković

*Foto: SNP