(Post)apokaliptično 69. Sterijino pozorje

Nagrađivani dramski umetnik, reditelj i producent Goran Šušljik otvorio je 26. maja u Novom Sadu 69. Sterijino pozorje besedom o značaju pozorišta, a program pod sloganom “(Post)apokaliptične svetlosti pozornica”, koji je osmislila selektorka Ana Tasić, počeo je predstavom “Bilo jednom u Novom Sadu” Andraša Urbana u izvođenju Novosadskog pozorišta (Ujvideki sinhaz).

Dvostruki laureat Sterijine nagrade za glumu, prisetio se u besedi svog prvog odlaska u pozorište sa ocem na “Kirjanju” Jovana Sterije Popovića u rodnoj Subotici, te prijemnog ispita na Akademiji, koji je bio drugačiji od Brukove definicije pozorišta: “Jedan čovek prolazi preko praznog prostora. Drugi čovek ga posmatra”.

“Moglo bi biti, ali po onome što se meni dogodilo nije”, rekao je Šušljik, prepričavši prijemni nekih dvestotinak metara dalje, u svojevrsnoj učionici sa malom scenom do koje je polako došao, a na pitanje zašto je hodao tako sporo – rekao je da ne zna, jer tada nije glumio. Kazao je da je došao da polaže kod Radeta Šerbedžije.

“Nije bio u sali, nisam primljen”, rekao je Šušljik, prisečajući se reči profesora Bore Draškovića.

Goran Šušljik, screenshot Fb

Sedam-osam godina kasnije, nekoliko metara od mesta gde stoji, Šušljik je dobio Sterijinu nagradu za glumu, za ulogu Skapina u predstavi Pozorišta na Terazijama “Lukrecija iliti Ždrelo”, u režiji Jagoša Markovića, koja je 1995. godine ovenčana sa devet nagrada.

“Predsednik žirija te godine, Ljuba Tadić, pita me nekoliko meseci kasnije, u salonu Jugoslovenskog dramskog: ‘Znaš li zašto sam ti dao nagradu?’ Pitam: ‘Zašto?’ Kaže Ljuba: ‘Zbog onog dela kad ćutke, slomljen i sam, hodaš s jedne strane scene ka drugoj. Tamo gde ti je stajao čamac. Mnogo si, brate, igrao, urlao, lomio se, ali eto, zbog toga kako si prilazio tom čamcu, zbog toga hoda eto ti nagrade’. Gledam u one njegove ogromne oči, a on se grohotom nasmeja”, prisetio se Šušljik, dodajući da je, nažalost, Tadićev govor čuo i Bogdan Diklić, koji ga je kasnije “godinama zavitlavao da je Sterijinu nagradu zapravo dobio za - scenski pokret, a ne za glumu”.

Šušljik se prisetio i angažovanja u dramskoj sekciji u Zmaj Jovinoj gimnaziji u Novom Sadu, u kojoj je “prvi put ugledao jednu od najvećih evropskih glumica - Jasnu Đuričić”. “Spremala se za prijemni, a već je bila spremna”, istakao je. Pomenuo je i da je u nekadašnjoj knjižari u foajeu SNP-a, u kojoj je radio, uzeo jednom prilikom umesto sedmodnevne plate knjigu Sabranih dela Marina Držića iz koje je učio o renesansnom pozorištu i spremao ispit na trećoj godini studija.

Posebno je pomenuo i predstavu “Hadersfild” Jugoslovenskog dramskog pozorišta i ulogu Raše za koju je dobio 2005. godine Sterijinu nagradu.

“Raša iz ‘Hadersfilda’ na kraju učini samo nekoliko koraka do Ivana. Onda se zagrle. U Ujvideki sinhazu zagrlili smo se Gloša i ja. To je zagrljaj koji je promenio moj život”, rekao je Šušljik, navodeći da je shvatio da bi – da pozorište nije ušlo u njegov život, bio raša, nezadovoljni i nesrećni princ Uglješe Šajtinca.

“Oprostite što sam ovu priliku iskoristio da pričam o svom životu. Obično sa ovog mesta pričam o tuđim. Ukrao sam ovu privilegiju. No, jedan život ne može da se ispriča jednom besedom. Ali, jednom pozorišnom predstavom može da se ispriča priča o svim ljudima, od postanka sveta do njegovog kraja. Zato smo mi večeras na Sterijinom pozorju. Verujem da će se sledeće večeri, nakon sudnjeg dana, kada i ako do njega dođe, dogoditi pozorišna predstava koja će svedočiti o njemu, sudnjem danu i životu pre i nakon njega. Barem jedan glumac će hodati scenom, i barem jedan će ga gledalac posmatrati. I bi pozorište!”, rekao je Šušljik, proglasivši otvorenim 69. Sterijino pozorje.

Selektorka 69. Sterijinog pozorja Ana Tasić odabrala je sedam predstava iz regiona za takmičarski program 69. Pozorja, kao i tri za međunarodni program Krugovi, a objedinjene su sloganom “(Post)apokaliptične svetlosti pozornica”  koji odražava “potrage protagonista za delićima razdrobljenih identiteta u (post)apokaliptičnom vremenu, posle košmara ili u košmaru koji i dalje lokalno i globalno živimo, nakon oporavljanja od eks-jugoslovenskih ratova, tranzicija, pandemije”.

Ana Tasić sačinila je selekciju nakon što je pogledala ukupno oko 70 predstava iz Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Makedonije, Mađarske i Srbije. Posmatrajući u celini produkciju domaćih tekstova u Srbiji, i ove sezone je nastavljen trend dramatizacija romana i drugih književnih dela (oko 15 predstava), zatim autorskih projekata, čiji su tekstovi nastajali u radionicama sa glumcima, ali i prema motivima filmova, i naravno, bilo je više ili manje savremenih tumačenja domaćeg dramskog nasleđa (oko 20 predstava), navela je Ana Tasić, teatrološkinja i pozorišna kritičarka, koja je na mestu selektora Sterijinog pozorja nasledila dr Milivoja Mlađenovića.

Prioritetan kriterijum u izboru predstava bio je njihov umetnički kvalitet, odnosno vrednost dramskih tekstova, režije, glume, muzike, scenografije i kostima, kao i sve ostalo bilo je podređeno tome ‒ geografsko poreklo dela, opšte tematske odrednice programa, produkcijski uslovi izvođenja itd, navela je Ana Tasić u obrazloženju selekcije 69. Pozorja.

Takmičarski program, kako je dodala, specifičan je po tome što sve tri praizvedbe savremenih originalnih dramskih tekstova - Milana Ramšaka Markovića, Tanje Šljivar i Vide Davidović, dolaze iz pozorišta van Srbije ‒ iz Kranja i Ptuja (Kišni dan u Gurliču), Varaždina (Režim isceljenja) i Banjaluke (Mali ratovi i kabine Zare). Tu činjenicu treba, pre svega, shvatiti kao afirmaciju srpske drame i potvrdu misije Sterijinog pozorja da promoviše domaću dramaturgiju i izvan granica Srbije, istakla je Ana Tasić, napominjući i da je selekcija je uvek odraz produkcije, te da program festivala ne može ići kvalitativno dalje od mogućnosti repertoara pozorišta, a oni su ove sezone u Srbiji, odnosno između 20. marta 2023. godine i 20. marta 2024. godine, bili vrlo skromni, u kvantitativnom ali i kvalitativnom pogledu umetničkih vrednosti produkcije savremene originalne domaće drame (oko deset predstava).

Predstava “Kišni dan u Gurliču” Milana Ramšaka Markovića, u režiji Sebastijana Horvata, koprodukcija je Prešernovog gledališča u Kranju i Mestnog gledališče Ptuj, čija se radnja dešava u Austriji, a usmerena je na ispitivanje krize identiteta protagoniste Petera, novinara i angažovanog intelektualaca čiji se svet postepeno raspada u paramparčad.

Nova drama “Režim isceljenja” Tanje Šljivar, u režiji Bojana Đorđeva i produkciji Hrvatskog narodnog kazališta u Varaždinu, stilski i tematski je prepoznatljiva u njenom dosadašnjem radu, u pogledu interesovanja za nove, postdramske forme izražavanja, na ruševinama tradicionalnog pozorišta. Na značenjskom planu “Režim isceljenja” se satirično obračunava sa stereotipima o zdravlju, duhovnom i fizičkom stanju savremenog čoveka koji traži alternativne načine psihofizičke ravnoteže.

Reč je o specifičnom nastavku teksta “Režim ljubavi” koji je, takođe u režiji Đorđeva, pre pet godina sa uspehom igran u Ateljeu 212 u Beogradu.

Praizvedu na 69. Pozorju imaće i komad “Mali ratovi i kabine Zare” Vide Davidović, u režiji Ivice Buljana i koprodukciji Narodno pozorište Republike Srpske iz Banjaluke i Sterijinog pozorja, a kroz preplitanje vremenskih tokova, u predratnom i posleratnom vremenu, britkim, sočnim i poetski probojnim jezikom, postavlja važne teme (post)ratnih trauma, suočavanja sa gubitkom bližnjih, generacijskih sukoba, emigracije, usamljenosti, ali i (zlo)upotrebe seksualnosti, telesnosti, navela je Ana Tasić, koja je od 2022. godine docentkinja na Fakultetu savremenih umetnosti u Beogradu, na predmetima istorije i teorije pozorišta. Dobitnica je Sterijine nagrade za pozorišnu kritiku (2015) i nagrade “Niko Garone” Pozorišta Patos za posebno angažovanje i posvećenost u oblasti kulture (2016).

Osim tri praizvedbe originalnih savremenih dramskih tekstova, u Takmičarski program ušao je i autorski projekat Andraša Urbana “Bilo jednom u Novom Sadu”, koji preispituje smisao i funkcije pozorišta u savremenom društvu, u kontekstu istorije Novosadskog pozorišta. U trci za nagrade je i adaptacija drame “Sirota Mileva iz Bosne u našoj civilizaciji godine 1878” Albine Podgradske iz druge polovine 19. veka, koja je tom prilikom prvi put izvedena u Narodnom pozorištu u Subotici, u nesvakidašnjoj režiji Anđelke Nikolić. Uključeno je i novo čitanje bajkovite i arhetipske drame Milene Marković “Brod za lutke”, u neobično estetizovanom, poetskom viđenju Kokana Mladenovića na sceni u Bitolju.

U Takmičarskom programu biće izvedena i nova dramatizacija romana Slobodana Selenića “Očevi i oci” Kate Đarmati, u produkciji Narodnog pozorišta u Beogradu, u takođe istraživačkoj, postdramskoj formi reditelja Veljka Mićunovića, kojom se traže savremeni i svevremeni odgovori na pitanja o generacijskim sukobima i nasleđu (ratne) prošlosti.

Ana Tasić istakla je i vrednosti predstava “Tiho, tiše” (Beogradsko dramsko pozorište), “Šta će biti sa svima nama” (Narodno pozorište “Toša Jovanović”, Zrenjanin) i “Ništa nećemo zaboraviti” (Pozorište “Bora Stanković”, Vranje), koje su bile prve “ispod crte”, a takođe su intrigantni i angažovani odrazi borbi savremenog čoveka u iskorenjavanju različitih oblika društvenih i ličnih represija i nejednakosti.

Međunarodni program Krugovi čine tri vredne predstave iz Hrvatske i Bosne i Hercegovine – “Moji tužni monstrumi” Gradskog dramskog kazališta “Gavela” u Zagrebu, “Crvena voda” HNK u Splitu i “Ljubičasto” Kamernog teatra 55 u Sarajevu, koje su tematski međusobno bliske u pogledu dramatičnih, trilerskih, epskih i tragikomičnih odsjaja ličnih i političkih razdora u savremenoj istoriji eks-jugoslovenskog prostora.

“Moji tužni monstrumi” nastali su prema najnovijem tekstu jednog od najboljih savremenih dramskih pisaca u regionu Mate Matišića, “Crvena voda” je donela dramatizaciju izuzetnog romana Jurice Pavičića, a “Ljubičasto” je autorski projekat Selme Spahić, vrlo osobene forme i značenja.

Slogan 69. Pozorja (Post)apokaliptične svetlosti pozornica, kako je navela Ana Tasić, u najvećoj meri se odnosi na predstave koje su donele praizvedbe savremene drame, ali zapravo sve produkcije, i u Takmičarskom programu, i u “Krugovima”, komuniciraju sa njim u većoj ili manjoj meri.

“Iz apokaliptične faze nismo još izašli, nismo se prevezli na drugu stranu reke, metaforično rečeno, nismo stigli u post fazu. Apokaliptičnost je i dalje odrednica našeg sveta, korenito uzdrmanog brojnim ratnim žarištima na planeti, koja se neminovno odražavaju i na lokalnom planu u vidu neprestanih nemira izazivanih tragičnim vestima, novih ekonomskih poteškoća, upliva migranata, ali i upadljivog lokalnog razbuktavanja nasilja, kao reakcije na sveprisutne oblike nakaznosti”, navela je Ana Tasić, dodajući da radnje i životi likova u predstavama koje će publika videti na 69. Pozorju odražavaju takvo vreme - distopiju sumorniju od Orvelovih vizija, ne odustajući od potrage za svetlima u skoro mrklom mraku.

“A bez svetla nema umetnosti, pozorišta koje se uvek rađalo iz potrebe za pronalaskom neuništivog jezgra, onog koje blista na kraju tmine”, naglasila je Ana Tasić.

Prošle godine, na 68. Sterijinom pozorju, najboljom predstavom proglašena je “Uspavanka za Aleksiju Rajčić” Đorđa Kosića, u režiji Juga Đorđevića, koprodukcija Narodnog pozorišta u Beogradu, Fondacije “Novi Sad – Evropska prestonica kulture” i samog Pozorja, koja je odnela i Sterijinu nagradu za najbolji tekst drame i još tri nagrade. Kritika i publika, pak, proglasili su najboljom predstavu “52 herca” Tijane Grumić, u režiji Mojce Madon i produkciji Slovenskog narodnog gledališča iz Nove Gorice.

Festivalski sajt je pozorje.org.rs, a program se nalazi i u Kalendaru portala SEEcult.org.

(SEEcult.org)