Sećanje na Crveni univerzitet

Izložba fotografija Tomislava Peterneka sa studentskih demonstracija 1968. godine u Beogradu biće otvorena 7. juna u Domu omladine, a podsetiće na vreme Crvenog univerziteta Karl Marx - kako su studenti nazvali Rektorat Beogradskog univerziteta pre 50 godina, gde su održavali govore, pravili planove i iznosili političke zahteve, uz podršku i aktivno učešće umetnika.

Izložba će biti otvorena u prisustvu autora i nekih od organizatora junskih studentskih demonstracija 1968. godine u glavnom gradu SFR Jugoslavije, prvih koje bi se mogle nazvati “građanskim nemirima”. Učesnici su za cilj postavili boljitak svih slojeva stanovništva, kritikujući zvaničnu liniju Saveza komunista Jugoslavije. Bile su to samopokrenute demonstracije koje nije vodila nijedna politička organizacija, jer njih nije ni bilo, mimo SKJ. Takođe, bile su to demonstracije bez nacionalističkog predznaka, sa naglaskom na internacionalizmu.

Mada su se tokom 60-ih tenzije u jugoslovenskom društvu drastično umnožavale ubrzanim ekonomskim razvojem i modernizacijom koja je dovela do ubrzanog raslojavanja i velikih socijalnih razlika - osim sporadičnih radničkih štrajkova, ozbiljnih protesta na javnoj sceni nije bilo. Zato su događaji u Beogradu došli kao veliko iznenađenje, ne samo za političku elitu, nego i za najširu javnost, podseća DOB, koji je i sam bio učesnik tih istorijskih događaja, i to pre svega zahvaljujući Peternikovim fotografijama sa lica mesta.

Sve je počelo 2. juna okršajem studenata i policije ispred sale Radničkog doma Novi Beograd, gde je zbog lošeg vremena prebačen sa otvorenog prostora koncert popularnih pevača sa manifestacije “Mikrofon je vaš”. Povod za sukob bila je nemogućnost ulaska svih zainteresovanih, ali je bilo jasno da se razlozi mnogo dublji – izvor je bila ogorčenost studenata iz cele zemlje načinom na koji su tretirani, stanjem besperspektivnosti u društvu i neodgovornim načinom na koji se rešava problem sve raširenije nemaštine, koja je dovela do odlaska na rad u inostranstvo sve većeg broja mladih.

Sutradan, 3. juna, iz pravca Studentskog grada kolona sa više hiljada učesnika krenula je ka centru Beograda da iskaže svoje zahteve, ali ih je kordon Narodne milicije, presreo kod danas nepostojećeg podvožnjaka ispod pruge na Novom Beogradu. U sukobu, do kojeg je neminovno došlo, bilo je više ranjenih, a govorilo se i o žrtvama. Prva posledica tog događaja bilo je proglašavanje opšteg štrajka na svim fakultetima Beogradskog univerziteta od 4. juna. Jezgro otpora bilo je u zgradi Rektorata, gde su se student zatvorili i premenovali ga u Crveni univerzitet “Karl Marx”.

Sledećih sedam dana tu su održavani govori, pravljeni planovi i iznošeni politički zahtevi, uz podršku i uz aktivno učešće umetnika iz sveta filma, pozorišta, muzičara i slikara.

Proglašavajući kao osnovni cilj “borbu protiv crvene buržoazije”, studentski pokret je direktno izazvao partijsku oligarhiju, i tek je Titov govor preko televizije doveo do okončanja protesta.

Na licu mesta kod podvožnjaka, ali i na drugim mestima, bio je tada već priznati fotograf Tomislav Peternek, kasnije čuveni urednik u NIN-u, koji je ovekovečio ta zbivanja.

Tada nigde nije bilo moguće objaviti nastale fotografije izuzetne istorijske vrednosti. Reagovala je, međutim, uprava Doma omladine Beograda na čelu sa Nikolom Markovićem, koji je u saradnji sa Peternekom odmah organizovao izložbu o kojoj se malo šta unapred znalo, osim teme. Na otvaranju su sve fotografije bile prekrivene zaštitnim papirom. Poznata glumica Snežana Nikšić skidala je jedan po jedan papir, dok – simbolično – nisu sve fotografije bile otkrivene, dajući prvi put građanima Beograda priliku da vide svojim očima šta se sve dešavalo tokom sedam dana koji su promenili Jugoslaviju.

Kao deo tih važnih istorijskih događaja, Dom omladine 50 godina kasnije rekonstruiše izložbu Peternekovih fotografija, koja je prva svetu predstavila sliku sa studentskih demonstracija u Beogradu 1968.

“Njihova uzbudljiva autentičnost prenosi nas u neko drugo vreme, kad je nada da se može bolje živeti bila jedini politički program mladih ljudi ovog grada i države”, naveo je DOB.

Izložba “Crveni univerzitet Karl Marx“ u holu ispred Velike sale DOB-a biće otvorena do 21. juna.

(SEEcult.org)