Slaven Tolj u Podroomu

Kulturni centar Beograda predstavlja od 25. avgusta u galeriji Podroom multimedijalnu instalaciju Slavena Tolja, jednog od najznačajnijih hrvatskih savremenih umetnika, dugogodišnjeg voditelja Art radionice Lazareti i aktuelnog direktora Muzeja moderne i savremene umetnosti (MMSU) u Rijeci, koji je poslednji put samostalno izlagao u Beogradu 2004. u Remontu.

Tolј u svojim radovima neprestano reaguje na narušavanja sistema vrednosti, bilo da je reč o političkom i/ili privatnom kontekstu vremena u kojem živimo, a u galeriji Podroom predstaviće performativnu svetlosnu instalaciju koja je ranije ove godine bila izložena u galerijama Kortil i AŽ, a najavlјivana je kao pretekst za kolektivni performans u kojem se u zamračenom prostoru nalaze dva međusobno udalјena izvora svetla, koja se pale i gase u zavisnosti od kretanja posetilaca. Oni mogu videti jedni druge samo sa određene udalјenosti, a u trenutku kada krenu da se približavaju jedni drugima - svetla se gase. Postavlјa se pitanje da li jedni druge "bolјe" vidimo samo sa distance? I koliko splet ličnih doživlјaja utiče na kreiranje slike o drugom?

Na izložbi u Beogradu biće prikazani i dokumentaristički materijali koji prikazuju pojedinačne primere nacionalizama u obe države, koji se pokušavaju predstaviti kao opšti i uspostaviti kao modeli ponašanja.

Toljeva umetnost, kako sam navodi, neposredno je vezana za život – iz njega proizlazi i njemu se svojim učincima vraća.

   Slaven Tolj, Bez naziva, 2016.

Silva Kalčić, govoreći o njegovim radovima, govori o umetnosti “mekog ruba” koja se prožima s “traumatičnim realizmom” (termin Halla Fostera) stvarnosti, pre svega stvarnosti rata. S obzirom na to da se u radovima bavi propitivanjem aktuelnih i njemu bliskih društvenih problema, nameće se zaključak da je njegovo shvatanje umetnosti blisko Ransijerovoj koncepciji “raspodele osećajnog” u kojoj je i umetnost sastavni i ravnopravni deo političkog delovanja. Tolj prostor umetnosti vidi kao mesto raskrinkavanja i aktivnog preobražaja stvarnosti.

Ono što preti svakom umetniku koji se kontinuirano koristi aktivističkim strategijama kako bi umetnošću delovao na svakodnevicu jeste beg u preterani patos, ali je kod Tolja to preterivanje izbegnuto upravo svesnim ukidanjem viška interpretativne vrednosti. Toljeve instalacije, sačinjene uglavnom od ready-made predmeta, deluju na nivou metafore. Tolj istančanom percepcijom izdvaja predmet iz svog prirodnog okruženja i, stavljajući ga u određeni međuodnos s drugim takvim predmetima i prostorom u kojem izlaže, upućuje na neka nova značenja.

Uz Antuna Maračića, jedino se Janka Vukmir ozbiljnije i sistematičnije bavila Toljevim radom. Kao polazište u interpretaciji njegovih radova, u cilju njihovog objedinjavanja, ona uzima tezu da konvencije likovnih umetnosti proizlaze iz dela samih (Soll Le Witt), pa tako Toljevu umetnost određuje kao perceptualnu, objedinjujući tim terminom medij kojim se izražava s načinom na koji publika komunicira s njegovim delima. Time ukazuje da se značenja umetničkog dela kriju u percepciji umetnika koji svojim perceptualnim postupkom transformiše objekat iz stvarnosti u umetničko delo, kao i u percepciji publike koja postaje sve više aktivni učesnik u iščitavanju poruke dela, a sve manje pasivni uživalac estetike i potrošač eventualnog spektakla. Time je otvorena i mogućnost da predmet u potpunosti iščezne, te da sama percepcija postane nematerijalni likovni objekat.

   Slaven Tolj, galerija Kortil, Rijeka, 2016.

Tolj ne proizvodi umetnost u klasičnom smislu, odnosno njegova ideja, kako sam navodi, proizlazi iz percipiranog predmeta, a ne obrnuto. Prepoznavši zatečene objekte i situacije kao potencijalna umetnička dela, on ih izdvaja i postavlja u novi kontekst naglašavajući tako njihov dosadašnji status, što znači da upotrebljeni predmeti zadržavaju izvorno značenje, pa čak i onda kada ih radi izložbi seli u novi prostorni i društveni kontekst. Toljev izbor predmeta utemeljen je u detekciji pojedinih situacija, a ne predmeta, pa se time pobija mogućnost da oni budu prozvani pronađenim predmetima, da budu u pravom smislu object trouvée, jer osim svega, oni nisu pronađeni - oni su prepoznati, percipirani. Takođe, percipirani predmeti ne menjaju svoje značenje, što znači da poruku prenose drugačijom metodom nego ready-made. Osim toga, to nisu primarno konceptualna dela, jer postupak kojim se Tolj služi je “neposrednost prevoda” (R. Barthes) kojim, kako navodi, napušta kompleksnost ljudskih postupaka, daje im jednostavnost esencijalnog, napušta dijalektiku, a stvari počinju značiti nešto same po sebi.

  Paljenje hrvatske i srpske zastave, video

Prethodna samostalna izložba Tolja u Beogradu bila je 2004. u galeriji Remont, kada je predstavio radove koji su govorili o rešavanju ličnih konflikata, unutrašnjih trauma i nesporazuma, i naizgled nisu bili neposredno vezani za rat i ratno vreme na prostoru bivše Jugoslavije, što je jedan od važnih fokusa u njegovom stvaralaštvu.

Toljevoj “distanci” u boljem sagledavanju drugog doprinosi njegovo profesionalno delovanje iz različitih pozicija – kao umetnika, kustosa, aktera nezavisne umetničke scene, predstavnika i direktora MMSU i jednog  od voditelja i stratega u timu programa “Rijeka 2020 - Evropska prestonica kulture”.

Izložba u galeriji Podroom nastala je kao rezultat razvoja saradnje različitih struktura kulturnih institucija i pojedinaca iz Hrvatske i Srbije, u kojoj su, pored KCB-a, u protekle dve godine učestvovali i umetnici koji žive i rade u Dubrovniku, Beogradu, Zagrebu, Novom Sadu, Udruženje građana Kontra, Kiosk platforma za savremenu umetnost, Art radionica Lazareti i galerija Otok iz Dubrovnika, te riječki MMSU. Prva u nizu izložbi u okviru te saradnje bila je 2014. godine u galeriji Podroom - “Grad je mrtav. Živeo grad”, na kojoj je bila predstavljena dubrovačka umetnička scena, nakon čega je usledila 2015. godine povratna gostujuća izložba “Tuđe haljine” u galeriji Otok u Dubrovniku.

Rođen 1964. u Dubrovniku, Tolj je diplomirao na Akademiji likovnih umetnosti u Sarajevu 1987. godine.

Jedan je od osnivača i dugogodišnji voditelj Art radionice Lazareti u Dubrovniku, a u rodnom gradu bio je aktivan i u okviru građanske inicijative “Srđ je naš”. Od 2013. godine je direktor MMSU.

Ostvario je niz zapaženih samostalnih izložbi i učestvovao na mnogobrojnim značajnim grupnim izložbama, među kojima su Dokumenta u Kaselu (1997), festival “Body and the East” u Muzeju moderne umetnosti u Ljubljani (1998), izložba istočnoevropske umetnosti “After the Wall” u Muzeju moderne umetnosti u Sokholmu (1999), 54. Oktobarski salon u Beogradu (2013)...

Osim kao umetnik, deluje i kao kustos.

Bio je komesar Hrvatske na 51. Bijenalu umetnosti u Veneciji 2005. godine, a član je autorskog tima u projektu Dinka Peračića “we need-we do it” na ovogodišnjem 15. Bijenalu arhitekture u Veneciji.

Međunarodnu pažnju stručne javnosti skrenuo je na sebe instalacijama, umetnošću tela (body-art) i performansima, koji su odraz osobene političke i društveno-kulturne kritike. Na oblikovanje njegove umetničke prakse direktno je uticalo lično iskustvo koje je stekao tokom rata u Jugoslaviji, raspad države, opsada Dubrovnika od strane Jugoslovenske armije 1991-92. Krajem 90-ih, Tolj je u svoju umetničku praksu uneo i nove motive, kao što su političke promene, multikulturanost i globalizacija.

Realizaciju izložbe u KCB-u pomogli su: Grad Beograd, Ministarstvo kulture i informisanja Srbije i MMSU, a biće otvorena do 17. septembra.

*Pogledajte video intervju sa Toljem, nastao 2014. u okviru projekta Abeceda nezavisne kulture koji su partnerski realizovali SEEcult.org, Kulturpunkt.hr i Booksa.hr.

(SEEcult.org)