Znameniti Slovenci u Beogradu
Društvo Sava, koje okuplja Slovence u Beogradu, proslavlja 17. juna svoj dan otvaranjem izložbe digitalnih ikonopisa – vizuelnih portreta znamenitih Slovenaca u Beogradu, čiji su autori, kao i u prethodne dve serije, beogradski umetnici Marija Vauda i Nikola Pilipović.
Na izložbi “Znameniti Slovenci u Beogradu 3” zastupljeni su: pesnik, sudija i prevodilac Alojz Gradnik (1882- 1967), jedan od najvećih slovenačkih liričara 20. veka, zatim zadružni radnik, publicista i glumac-amater Miloš Štibler (1882-1969), katolički sveštenik i prvi paroh parohije Sv. Ćirila i Metodija u Beogradu, “slovenački Šindler” Andrej Tumpej (1886-1973), srpska heroina - najhrabrija slovenačka dobrovoljka u srpskoj vojsci, bolničarka i narednik srpske vojske Antonija Javornik – Natalija Bjelajac (1893-1974), slikar, grafičar, ilustrator, karikaturista i scenograf Ivan Čargo (1898-1958), zubar Oskar Gruden (1904- 1974), prva Slovenka žena-pilot na Balkanu Kristina Gorišek-Novaković (1906-1996), naučnik, istraživač, rodonačelnik geofizike u Jugoslaviji, oficir i profesor univerziteta Dragutin Prosen (1907-1984), operska pevačica, sopran Valerija Heybal (1918- 1994), koja je sa ansamblom Beogradske opere nastupala na jugoslovenskim operskim scenama, kao i u Bernu, Londonu, Briselu i Tel Avivu, te geolog, seizmolog i profesor univerziteta Boris Sikošek (1922- 2004).
Antonija Javornik/Natalija Bjelajac i Kristina Gorišek-Novaković
Tu su i novinarka, filmska kritičarka, prevodilac i scenaristkinja Irma Flis (1925-2005), koja je bila jedan od osnivača i selektora Međunarodnog filmskog festivala FEST u Beogradu i dugogodišnja članica Saveta i Selekcione komisije FEST-a, te proslavljeni dramski umetnik, reditelj i književnik Stevo Žigon (1926-2005), jedan od najvećih jugoslovenskih, ali pre svega srpskih glumaca – kako je sam sebe predstavljao, koji je ostvario niz pozorišnih uloga, a od svog prvog filma “Crveni cvet” 1950. godine, igrao je u više od 120 filmova, televizijskih drama, serija i radio-drama, u kojima je ostvario zapažene uloge (Pet minuta raja, Oksigen, Rondo, Otpisani). Pored glume, uspešno se bavio i režijom i pisanjem, a značajan je bio i njegov umetničko-društveni angažman – između ostalog, bio je i generalni sekretar Saveza dramskih umetnika Jugoslavije i selektor Sterijinog pozorja.
Irma Flis, Stevo Žigon
To je treća serija portreta kojom se nastavlja praksa uspostavljena 2014. godine, a prema navodima Marije Vaude, koja je i sama slovenačkog porekla, koncept koji su osmislili idejni tvorci tog projekta je zahvalan i podsticajan jer predviđa uočavanje raznolikih puteva Slovenaca u Beogradu - migracija, premeštanja, prilagođavanja… a kroz prizmu istorijsko-geografskih i društveno-političkih realnosti, i ličnih i profesionalnih odziva, kao i njiihovo preplitanje i saplitanje.
Na primerima pojedinaca pregledno se i jasno sažimaju i iscrtavaju urezi konkretnog vremena, odluke tog vremena. I kao izuzetak, ili/i kao pravilo, navela je Marija Vauda, koja je sa Nikolom Pilipovićem osmislila i katalog izložbe.
Privatna i profesionalna biografija u formi vizuelnog teksta svakog portretisanog realizovana je usmerenim – odabranim likovnim alatkama i uvozom širokog spektra vizuelnih elementa. Autorski par Vauda-Pilipović koristio je i ovoga puta i svoje slike, crtežei fotografije kao pozadinu ili deo celine - ukoliko je to bilo svrsihodno, kao i efekte Fotošopa, ukoliko su ih prepoznali kao konstruktivni, psihološki ili formalni-plastički deo celine. Rad na portretima prošao je tako kroz razne faze, ali se zaustavio u formalnom obliku digitalnog kolaža. Specifičnost i propozicije te hibridne forme - digitalnog ikonopisa jeste da se poštuju činjenice, ali se ne zaustavlja na dokumentarnosti. Iako zavodljiva i privlačna, vizuelna senzacija nije sama po sebi cilj, jer ne sme da preraste, nadjača i tako pokrije odabranu ličnost, već da joj služi.
Andrej Tumpej, Ivan Čargo
To su bili specifični okviri u kojima su se autori kretali u toku tog rada, istrazujući život svake portretisane ličnosti, te njihovu “uklopljenost” u beogradsku sredinu. Velikim delom, kako je navela Marija Vauda, određeni specifičan dar odredio je i život ličnosti iz treće serije “Znamenitih Slovenaca u Beogradu”, dar koji se razvijao i našao mesto za svoje bivanje i razvijanje baš u Beogradu ili na putu na kojem je Beograd bio samo jedna tačka zaustavljanja ili prolaska.
“Nailazimo na tragične zastoje ili ispunjenja - afirmaciju izazvane istorijskim, ratnim ili posleratnim potresima, međuljudskim nesaglasnostima, asimetričnim poimanjem stvarnosti od većinskog mnjenja određenog društvenog trenutka ili imperativ za promenom sredine, poziv ljubavi ili profesije koja vodi do Beograda. Iz često malih, zabačenih sela i gradića u pitoresknim krajolicima Slovenije svi ovi hrabri i otresiti ljudi došli su i urezali trag na uzburkanom, teškom, mestu na ušću dve reke, Save u Dunav. Zato je i vizuelno rešenje naslovne i zadnje strane kataloga upravo i uvek slika tog mesta: simbol i simptom”, navela je Marija Vauda, čiji je otac, istaknuti kompozitor Zlatan Vauda, zastupljen u prvoj seriji projekta “Znameniti Slovenci u Beogradu”.
Slovenci su na teritoriji Srbije prisutni više vekova - od 16. pa sve do sredine 19. veka, uglavnom kao pojedinci, učestvovali su u ratovima i bitkama za oslobođenje Srbije ili Beograda, a na području Beograda njihovo stalno ili povremeno prisustvo traje više od 150 godina. Njihovo naseljavanje u prestonicu Srbije, stare i nove Jugoslavije, do metropole kakva je danas, bilo je uslovljeno, uglavnom, istorijskim, ekonomskim i političkim okolnostima, navedeno je u tekstu u katalogu izložbe koje potpiuju Biljana Milenković Vuković.
Već 60-ih godina 19. veka, u Beograd su počele da dolaze prve veće grupe Slovenaca – intelektualci, zanatlije i radnici. I kasnije je Beograd, kao prestonica Kraljevine SHS/Jugoslavije, bio privlačan za Slovence raznovrsnih stručnih profila: bankare, trgovce, inženjere, privatnike, železničare i ostale državne i privatne službenike; prisutni su bili u saveznim institucijama, vojsci, administraciji, ali i u svim ostalim delatnostima. Od tada pa do danas, Slovenci i njihovi potomci isticali su se u mnogim oblastima nauke, kulture i umetnosti, obrazovanja, ekonomije, politike i drugog, pa su njihovi životi i posebno delatni uspesi neodvojivo utkani u razvoj beogradske urbane kulture.
Projekat “Znameniti Slovenci u Beogradu” pokrenut je 2014. godine u nameri da se potomci Slovenaca u Beogradu, posebno mlade generacije, ali i celokupna javnost, upoznaju – putem izložbe postera i kataloga na srpskom i slovenačkom jeziku, sa istorijskim i značajnim ličnostima slovenačkog porekla, prvenstveno sa onima s kraja 19. i iz prve polovine 20. veka, koje su u Beogradu ostavile dragocen trag u različitim oblastima stvaralaštva. Podsećanje na njih doprinosi, pre svega, kulturi sećanja, kako u okvirima slovenačke nacionalne manjine u Srbiji – nastale raspadom zajedničke države SFRJ (1991), tako i u okvirima šire slovenačke zajednice – u samoj Sloveniji i kod Slovenaca rasutih širom sveta.
Ličnosti i njihove mini biografije, sa posebnim naglaskom na život u Beogradu, predstavljene su u katalogu izložbe “Znameniti Slovenci u Beogradu 3” hronološki.
Otvaranje izložbe “Znameniti Slovenci u Beogradu 3”, Dan Društva “Sava”, koje postoji već 16 godina, upotpuniće 17. juna u svečanoj sali Skupštine opštine Stari grad i nastup gostujućeg hora Slovenačkog kulturnog društva Istra iz Pule “Encijan”.
Projekat “Znameniti Slovenci u Beogradu 3” finansirali su Nacionalni savet slovenačke nacionalne manjine i Društvo Sava.
(SEEcult.org)
