59. MESS - Fluidni život

Internacionalni teatarski festival MESS u Sarajevu predstavlja od 28. septembra do 4. oktobra dvadesetak predstava iz 12 zemalja, od kojih su kao posebno provokativne najavljene produkcije iz regiona, a tematski je fokusiran na fluidni život kao obeležje svakodnevice, ispunjene neizvesnošću i brzim tempom koji su u dobroj meri srušili važne društvene vrednosti.

Za svečano otvaranje 59. MESS-a u Narodnom pozorištu u Sarajevu, kako je već najavljeno, odabrana je predstava “Imitacija života“ mađarskog reditelja Kornela Mundruca (Kornél Mundrucz), u produkciji Proton teatra, koja postavlja pitanje da li sami biramo naše sudbine ili su naši životi predodređeni? Reč je o priči o nemilosrdnom čovjeku koji je prisiljen da ispita vlastitu savest nakon što ga neočekivani preokret spreči u nameri da deložira jednu ženu iz stana. U formi dva dueta, produkcija predstavlja dve beleške sa margine društva, gde je nepravda nepisani zakon…

To je prva od ukupno 21 produkcije koju će predstaviti 59. MESS, uz učešće oko 400 umetnika i umetnica, uprkos tome sto se i ove godine suočava sa problemom nedovoljne finansijske podrške nadležnih institucija. Uz glavni takmičarski program, ponudiće i najmlađoj publici u Sarajevu, Tuzli i Zenici, i selekciju Mali MESS, koja donosi “radost, empatiju, ali i kritičku misao”.

Imitacija života

Takmičarski program 59. MESS-a ponudiće 12 predstava, od kojih dolazak čak šest ne bi bio moguć bez internacionalne finansijske podrške.

“Sve predstave dotiču se različitih tema koje jesu u vezi i sa našom svakodnevnicom. Svet je odavno globalno selo“, istakao je tim povodom direktor MESS-a Nihad Kreševljaković.

Uz provokativnu Mundrucovu predstavu “Imitacija života”, koja stiže na MESS 1. i 2. oktobra uz podršku mađarske ambasade u BiH, najavljen je i “Ostatak” reditelja Rubéna Polenda koji preispituje doživljaj smrti i onoga što preostane nakon gubitka. Uz podršku američke ambasade, njujorški Teatar MITU donosi u Akademiju scenskih umetnosti u Sarajevu interdisciplinarnu predstavu nastalu uz pomoć istraživanja i intervjua sa različitim društvenim zajednicama širom sveta. Delom predstava, delom instalacija vizuelne umetnosti, to delo potvrđuje koliko nas gubitak može obeležiti, oblikovati i ponekad gurnuti ka promeni.

Francuske kompanije La Belle Meuniére i La Poétique des Signes zajednički istražuju oslobađajuću moć destrukcije i njen uticaj na ljudsko stanje. U partnerstvu s Teatroskopom i Francuskim institutom u BiH, njihova predstava “Razbijeni u komadiće” (autorskog i glumačkog tima koji čine Marguerite Bordat, Raphaël Cottin i Pierre Meunier) postavlja zanimljiv zajednički cilj - u potpunosti uništiti jedan stari kuhinjski ormarić. Kao jedina očita namera likova, proces tog uništavanja popraćen je velikim entuzijazmom i osećanjima oslobođenja i zadovoljstva koji se direktno ogleda i u publici, dajući nadu u poetičniji način poimanja i rekonstruisanja naše okoline, naveli su organizatori povodom tog komada, koji će biti izveden 1. oktobra na sceni SARTR-a.

Podrška Teatroskopa, programa koji su pokrenuli Francuski institut, Ministarstvo kulture i Ministarstvo Evrope i spoljnih poslova, kao i Francuskog Instituta u BiH, donosi i vantakmičarsku predstavu “Svu moju ljubav” Lorena Movinjea (Laurent Mauvignier), u režiji Zijaha A. Sokolovića. Predstava istražuje način na koji se žrtve tragedije godinama kasnije nose sa potiskivanjem i buđenjem sećanja. Nagrađivani bosanskohercegovački glumac, autor i režiser Zijah A. Sokolović otkriva kako Movinje uspeva da istražiti putanju ljubavi i porodičnih odnosa, te uz pozorište dočara prisutnost onih koji nisu više s nama.

Iz Grčke dolazi predstava “Čist grad“, čiji tekst i režiju potpisuju Anestis Aazas i Prodromos Tsinikoris, a istražuje rasizam utemeljen u “čistoći“ i “besprekornosti“, opasnosti fašizma, migraciji žena u Grčku, te identitetu “čistačice“. Istovremeno, ta predstava, istražuje istorijske, filozofske i političke predznake “čistoće“ kao normativnog koncepta koji su usvojili nacisti, te koji postaje središnji stub rasističke ideologije koja je nameravala da istrebi sve “ostale“ i stvoriti “čistu“ rasu.

Organizatori MESS-a posebno su skrenuli pažnju na snažne regionalne produkcije koje propituju banalnosti zla u vremenu rastućeg fašizma i cena kapitalizma.

Iz Srbije stiže predstava Jugoslovenskog dramskog pozorišta “Zašto je poludeo gospodin R”, u režiji Bobe Jeličića iz Hrvatske, dok Hrvatsku predstavlja komad Zagrebačkog kazališta mladih “Eichmann u Jerusalemu”, u režiji Jerneja Lorencija iz Slovenije. Takođe, reditelj Andraš Urban iz Subotice ovaj put dolazi sa predstavom “Kapital” Kraljevskog pozorišta Zetski dom sa Cetinja.

Predstava “Zašto je poludeo gospodin R?”, koju je imala priliku da vidi i publika upravo završenog 53. Bitefa u Beogradu, otkriva cenu koju su Nemci morali da plate za uspeh regeneracije celog društva posle Drugog svetskog rata, a prvenstveno se ogledala u dehumanizaciji i otuđenosti, u raspadu porodice i prihvatanju mehanizama funkcionisanja kapitalizma.

Prema rečima Aleksandra Milosavljevića, prošlogodišnjeg selektora predstava za MESS iz BiH, predstava JDP-a, u dramatizaciji Nataše Govedarice, dobija ponešto drugačiji smisao, budući da se u njoj prepoznaje današnje vreme razularenog liberalnog kapitalizma, ali i mi sami – stanovnici postjugoslovenskih prostora, osuđeni na mučno preživljavanje kroz proces tranzicije.

Zašto je poludeo gospodin R?

Hrabra i prekretnička predstava “Eichmann u Jerusalemu” bavi se propitivanjem banalnosti zla i njegove prisutnosti u svakome čoveku i to u momentu u kojem se praktično u čitavoj Evropi ispituju njeni antifašistički temelji. Uz sjajnu glumačku postavu, kritike tu predstavu karakterišu kao katarzično putovanje od kolektivnog ka individualnom.

“Prvobitna akumulacija kapitala desila se kada smo ubedili ljude da će im biti bolje, ako se vratimo unazad! U današnje vreme sve postaje roba!  Sve što stvaramo, sve što proizvodimo je na prodaju. I čovek je na prodaju!  Čereči se čak i ljudska duša. Svet je bez srca. Prodaju se duhovne vrednosti. Prostori su bez duše”, neke su od upečatljivih replika snažne, žestoke Urbanove predstave “Kapital”, koja poziva na pobunu i slavljenje čoveka. Nastala prema istoimenom delu nemačkog ekonomiste i filozofa Karla Marksa, “Kapital” polazi od namere da pojasni određene termine i pojmove kojima bi odredio prostor koji bi nazvali našim životom u savremenom svetu. U procesu dramatizacije, koji potpisuje Vedrana Božinović, povučeno je mnogo niti, ali se jednostavno nametnulo da treba krenuti od toga – a gde je tu čovek?

Među predstave na 59. MESS-u uvršćene su i dve domaće, koje je među 11 prijavljenih odabrala festivalska selektorka, pozorišsna kritičarka Nina Ožegović.

To su “Kavkaski krug kredom”, nastala u koprodukciji Narodnog pozorišta Sarajevo i Scene MESS, u režiji Paola Mađelija (Magelli), te “Sjećaš li se Doli Bel”, u produkciji Kamernog teatra 55, u režiji Kokana Mladenovića iz Beograda.

Prema obrazloženju selektorke, odabrala ih je zato što estetikom, rediteljskom postavkom, glumačkom igrom, te porukom koju šalju, zaslužuju da budu deo MESS-a.

Predstava “Sjećaš li se Dolly Bell”, kako je istakla, odskače od ostalih produkcija po inovativnoj režiji Kokana Mladenovića, izvrsnoj dramaturškoj obradi i reinterpretaciji priče Abdulaha Sidrana, te uverljivim glumačkim kreacijama i, vrlo jednostavnim ali značenjski nabijenim scenskim rešenjima, što nije rezultiralo samo vrlo uspešnim pozorišnim rimejkom kultnog filma Emira Kusturice, nego i samosvojnim delom specifične poetike i snažne simbolike. “Mladenović je u prikazu Sarajeva iz '60-ih i tipične komunističke porodice iz tog razdoblja ekvilibrirao između nostalgičnog prikaza i profinjene ironije, nenametljivo ponudivši savremeno, aktuelno i dojmljivo čitanje svima poznate priče”, navela je Nina Ožegović.

Za predstavu “Kavkaski krug kredom” istakla je da je Mađeli “u raskošnoj, monohromatskoj produkciji”, nastaloj prema komadu Bertolta Brehta, oživljuje na sceni mračni, gotovo kataklizmički ratni svet u kojem pratimo pojedince i njihovo snalaženje u ratnom haosu. “Mađeli taj svet gradi na temeljnim postulatima Brehtovog epskog teatra, ponajviše kombinacijom satire i iščašenih muzičkih songova kojima se komentariše društvena stvarnost. Osim atmosfere, u predstavi najviše impresionira jasna i nedvosmislena osuda svih ratova. U takvom Mađelijevom čitanju možemo prepoznati situaciju u postsocijalističkim društvima na ovim prostorima, ali i u drugim evropskim zemljama, gde te socijalne razlike i nepravda nisu posledice rata, nego uspona desnice”, navela je Nina Ožegović u obrazloženju selekcije.

Kavkaski krug kredom

Program Mali MESS, namenjen najmlađoj publici, počinje 28. septembra predstavom “Bajka o izgubljenom vremenu” Lutkarskog pozorišta Mostar u Pozorištu mladih, a obuhvata ukupno šest predstava, od kojih su četiri iz BiH, a dve iz Francuske.

Kao poseban kuriozitet, najavljena je premijera prve MESS produkcije za decu “Agnesa i Hrabren”, čiji su autori Oliver Jović, Maja Izetbegović i Emina Omerović, a postavljena je kao bajka u savremenom kontekstu.

“Propitujemo neke stereotipe i zašto se moramo uklapati u određene društvene i kulturne norme ako to jednostavno ne želimo i želimo da kreiramo svet u nekom drugom smeru. Mi kroz ovu predstavu želimo da kod dece probudimo utopijske poglede na svijet. Ono što smo nekako u 21. veku izgubili jeste da gledamo svet na vizionarski način“, naveo je Jović, koji je uz Iru Isaković selektor i koordinator dečjeg programa.

Između ostalog, prvi put u Zemaljskom muzeju BiH biće prikazana interaktivna plesna predstava “Sretni Manifest” francuskog režisera Davida Rollanda, koji će voditi i radionicu savremenog plesa.

Pored predstava, najavljena je i konferencija o pristupu mladih kulturi 30. septembra u organizaciji Francuskog instituta.

Mali MESS

Direktor MESS-a Nihad Kreševljaković naglasio je važnost promovisanja kulture pozorišta među najmlađima, posebno ukazujući na samopouzdanje koje kod dece značajno opada kada iz osnovnoškolskog uzrasta dođu u srednju školu. U tom smislu naglasio je važnost teatra koji kod dece razvija empatiju, kritičku misao i samopouzdanje.

Pored Francuskog Instituta iz BiH, finansijsku podršku ovogodišnjem programu MESS-a dala je mreža Teatroskop kojom rukovodi Francuski institut iz Beograda. Teatroskop je osnovan 2011. godine kao deo specijalnog programa pod nazivom "stručna mreža” koja podržava pozorišne profesionalce iz cijele jugoistočne Evrope da razvijaju zajedničke projekte udruženi sa francuskim umetnicima.

Kao važan segment festivalskog programa i ove godine najavljene su teatarske kritike koje će pisati tim kritičara i kritičarki, a biće dostupne na sajtu MESS-a na bosanskom i engleskom jeziku. Kao deo nastojanja da teatarska kritika što šire uđe u javni diskurs, publika će kritike predstava 59. MESS-a moći da čita i u izdanjima medijskih pokrovitelja, dnevnog lista Oslobođenje, portala Radiosarajevo.ba, te na portalu Pozorište.ba, a pored pisane, najavljene su i TV kritike u festivalskim hronikama na BHT1. Publika će imati priliku da posluša stručnu analizu predstava u obliku koji je ranije zaživeo u Dramskom i dokumentarnom programu Radija BiH, u emisiji Teatarski talasi.

Tim kritike 59. MESS-a čine dramaturškinja Asja Krsmanović, urednik i novinar Oslobođenja Edo Salčinović, te Benjamin Konjicija, Emina Kovačević, Emina Šehić i Hamza Demirović, studenti četvrte godine Odseka za dramaturgiju Akademije scenskih umetnosti u Sarajevu. Deo tima kritike biće i Mirza Skenderagić, urednik emisije Teatarski talasi.

*Foto: Senka Ćatić

Umetnički direktor MESS-a, nagrađivani reditelj Dino Mustafić, naglasio je 27. septembra na konferenciji za novinare da bi Sarajevo bez tog festivala “identitarno drugačije izgledalo”.

“Ovo je festival koji je uvek bio naš ispit demokratije, koji nas je učio humanijim odnosima i bez obzira voleli ga ili ne, ovo je festival koji je nametnuo umetnost kao temu”, naglasio je Mustafić.

Kreševljaković je istakao da “sve ono što je značio teatar u proteklih 60 godina spada u vrlo važne elemente kulturno-istorijskog nasleđa Bosne i Hercegovine”. On je naglasio i da će opstanak institucija kulture omogućiti čitavom društvu ostanak mladih ljudi koji, kako je napomenuo, “svakog dana napuštaju ovu državu”.

Kreševljaković je zahvalio Turističkoj zajednici Kantona Sarajevo koja je prepoznala značaj festivala, a njen direktor Nermin Muzur istakao je da kultura i turizam prirodno idu zajedno. “Turistička zajednica KS trudi se da prepozna sve kvalitetne projekte koje imamo u našem gradu. Trudimo se da svima pomognemo i tako svetu pokažemo da imamo puno dobrih i pozitivnih stvari za pokazati”, rekao je on i dodao da podrška MESS-u predstavlja za njih čast i zadovoljstvo.

Budžet 59. MESS-a, kako je naveo Kreševljaković na prvoj najavnoj konferenciji, skoro je upola manji u odnosu na pre deset godina.

"Apsurdno je da za naš festival više novca daju druge države nego naše federalno ministarstvo, što predstavlja jako loš odnos prema internacionalnoj kulturi“, rekao je Kreševljaković.

MESS će, u okviru pratećeg programa, između ostalog, odati i počast dramaturškinji i kulturnoj aktivistkinji Borki Pavićević, osnivačici Centra za kulturnu dekontaminaciju u Beogradu, kao i reditelju i osnivaču crnogorskog festivala FIAT Slobodanu Milatoviću, koji su preminuli ove godine, a za života su dali veliki doprinos regionalnoj kulturnoj produkciji.

Borka Pavićević i Slobodan Milatović

Vizuelni identitet 59. MESS-a, za koji je i ove godine zaslužna Agencija Fabrika, inspirisan je istočnjačkom vizuelnom maksimom “Tri mudra majmuna“ koji u osnovnom tumačenju daju poruku: Ne gledaj zlo, ne čuj zlo, ne govori zlo, ali takođe i poruku koja odražava apatičnost savremenog društva definisanog u frazi: Turning a blind eye.

Prošle godine, na 58. MESS-u, Gran pri je osvojila italijanska trupa CollettivO CineticO za plesnu predstavu “Sylphidarium - Maria Taglioni na terenu”, a i Zlatni lovorov venac za režiju otišao je u Italiju – Alessandru Serri za komad “Macbettu” kompanije Teatropersona, koji je kritika proglasila najboljim.

MESS je prikazao 2018. godine u glavnom programu 23 predstava iz 17 država, koje su većinom bile posvećene aktuelnim pitanjima današnjice, poput izbeglica, rata i posleratne tematike, patriotizma, sećanja, porodičnih odnosa…

Festivalski sajt je mess.ba, a program se nalazi i u Kalendaru portala SEEcult.org.

(SEEcult.org)