Beleške o PMS-u

Video instalacija “Beleške o PMS-u” umetnice Jelene Jureše, koja ukazuje na unutrašnju borbu žene u vreme predmenstrualnog ciklusa, na osnovu najintimnijih ispovesti protagonistkinja različitih senzibiliteta i životnih okolnosti, biće predstavljena 4. jula na Letnjoj sceni Kulturnog centra Novog Sada.

Odabir prostora za prikazivanje te dvokanalne video instalacije, u organizaciji Društvenog centra, PVC teatra i Art klinike, bio je dugotrajan, a ukazuje da Novom Sadu, s jedne strane - nedostaju izložbeni, kao i prostori za projekcije, a da, s druge strane, postoji oko 60.000 kvadratnih metara napuštenog prostora. Još veći apsurd je to što je letnji bioskop u samom centru grada van funkcije godinama, a “veliki filmski grad” nema bioskop na otvorenom.

Problematika napuštenih i zapuštenih prostora tako je druga dimenzija koju Jelena Jureša želi da naglasi - odabirom jednog takvog prostora, ona oživljava zaboravljeno i nekorišćeno, a preko potrebno i željeno. Na taj način koristi svoje pravo na grad koje je mnogo više nego individualna sloboda da se samo koriste urbani resursi - to je pravo da promenimo sebe tako što menjamo grad prema svojim željama. Bioskop “Porta” će tako na jedno veče postati javni, otvoreni proctor, ukazujući da su samo oni, kod kojih se osvesti potreba i želja da izgrađuju i bore se za javni gradski prostor, na putu da sačuvaju grad i pretvore ga u mesto gde će urbana svakodnevica doživljavati svoje najsvetlije trenutke.

Jednosatni video rad “Beleške o PMS-u”, prema navodima Arijane Luburić Cvijanović u tekstu pratećeg kataloga, pretvara u umetnost “stanje na koje se prečesto odmahuje rukom”.

PMS se tradicionalno smatrao umišljenom bolešću, te jednim u nizu dokaza o mentalnoj i emotivnoj neuravnoteženosti žene, stožeru iskonstruisanih predstava o njoj kao nižem biću.

U mnogim kulturama, od eskimske, preko pojedinih indijanskih, indioskih, afričkih i evropskih, do onih na Bliskom i Dalekom istoku, menstruacija je bila povod za rodnu segregaciju i građenje mitova o natprirodnim moćima žene u “onim danima” koja se, kao i porodilja, smatrala nečistom, a neretko su se opravdanja za izolovanje takve žene, tobože i zarad njene sigurnosti, nalazila u verskim knjigama poput Biblije i Kurana.

Nastojanja da se opovrgnu sujeverna uverenja o kletvama koje će zadesiti ljude i hranu u dodiru s “nečistom” ženom, te da se preispita stav o PMS-u kao imaginarnoj boljki, dovela su do novih problema, jer je potreba za prepoznavanjem predmenstrualnih tegoba kao stvarnih omogućila da se PMS tretira kao poremećaj i leči odgovarajućom ishranom, vitaminima, hormonima i antidepresivima. Tako taj dvosekli mač otvara vrata potencijalnoj zloupotrebi ovakve “manjkavosti” kako bi se žena držala podalje od pozicija moći, pa se ona ponovo obrela u procepu između unižavajućih stereotipa o njoj kao histeričnom, neurotičnom, pomahnitalom, a zapravo demonizovanom biću, i slike o idealizovanoj ženstvenosti čiji protokol nalaže da se simptomi PMS-a sistematski negiraju i smeste u sferu potisnutog, podrazumevanog i banalnog.

Rad Jelene Jureše kroz najintimnije ispovesti o obično neizrečenim, zatomljenim mračnim mislima, porivima i potrebama izvan okvira prihvatljivog ili lepog ponašanja, izmenjenim slikama o sebi i drugima, te vlastitom životu, upoznaje gledaoca sa unutrašnjom borbom žene privremeno “zatvorene zbog popisa”, kako je to formulisano u jednoj od dve isprepletene video pripovesti, navela je Arijana Luburić Cvijanović.

Protagonistkinje upadljivo različitih senzibiliteta, karaktera, dinamike i životnih okolnosti, sjedinjuju se u iskustvu čiju težinu oslikavaju brojna ponavljanja i sama dužina trajanja rada, a bliskost koju u njemu ostvaruju vešto dočarava komunikacija putem boja, te suprotstavljenih prostora i pokreta likova u paralelnim projekcijama.

Prividnu jednoličnost jednočasovne projekcije, sačinjene od statičnih kadrova, gde preovlađuju oni u kojima žene gledaju u posmatrača, ukida očevidna snaga empatije autorke i žena čiji se portreti grade. Preko “žive”, pokretne fotografije, saosećanje se prenosi i na posmatrača podstaknutog na duboko promišljanje o naizgled beznačajnoj temi, te pažnju održavaju kako uživljavanje u predočeno iskustvo, tako i utisak o komunikaciji autorke i samog posmatrača. Ovom heterotopskom komunikacionom prostoru posmatrača dodatno privlači to što su “Beleške o PMS-u”, kao i prethodni radovi Jelene Jureše, usredsređene na stvarne ljude i situacije, navela je Arijana Luburić Cvijanović.

Jelena Jureša rođena je u Novom Sadu, gde je završila Akademiju umetnosti, a izlagala je na samostalnim i grupnim izložbama u Srbiji, Austriji, Hrvatskoj, Sloveniji, Grčkoj, Italiji, Francuskoj i SAD. Tokom umetničkih rezidencijalnih boravaka u Parizu 2004. i 2005. realizovala je radove iz serije “Tourists”. U poslednjim radovima, u kojima se bavila pitanjem rodnog, odnosno kulturnog identiteta, narativ je u prvom planu i objedinjen je sa slikom u vidu teksta ili audio zapisa (What it feels like for a girl, 2005-2009; Mozarts, 2009; Notes on PMS, 2012; Mira: Study for a Portrait, 2012; ANAtomy, 2012).

Njeno vizuelno istraživanje oslonjeno je na ispitivanje reprezentacijskih (ne)moći "slike": fokus njenog rada je portret putem kojeg ispituje odnos posmatrača i posmatranog kroz ponuđenu mogućnost razumevanja portretisanog subjekta i problematizovanja pitanja: Šta "slika" govori, a šta ne? Fotografska slika je polazište njenog kreativnog promišljanja portreta, bilo da se radi o mediju fotografije, videa ili o audiovizuelnoj instalaciji. Njen umetnički senzibilitet navodi je da u središte umetničkog koncepta postavlja pitanja rodnog, socijalnog, klasnog i svakog mogućeg identiteta.

*U PRILOGU: Tekst “Poetika ‘banalnog’” Arijane Luburić Cvijanović

(SEEcult.org)