Bol simbola i Pokretni spomenik u podeljenom gradu
Višednevno otvaranje četvrtog Autostrada bijenala na Kosovu imalo je svojevrsnu kulminaciju u Kosovskoj Mitrovici, podeljenom gradu u kojem su umetnici Rena Redle i Vladan Jeremić iz Beograda predstavili projekat “Bol simbola”, a kosovski umetnik Alban Muja simbolično je vratio na glavni trg rodnog grada nekadašnji spomenik “Rad, sloboda, obrazovanjeˮ.
Isparčani baner sa natpisom “A City With One Leg Can Not Walk” (Grad sa jednom nogom ne može da hoda) na zidu na vrhu zgrade u kojoj deluje organizacija 7arte jedan je od radova Rene Redle i Jeremića u Mitrovici, gradu podeljenom na srpsko-albanski deo, na čijem horizontu stoji spomenik lokalnim rudarima i jugoslovenskim partizanima palim u Drugom svetskom ratu, podignut 1973. godine prema zamisli Bogdana Bogdanovića. Istražujući sistem simbola razvijen kao rečnik otpora nacionalizmu tokom perioda socijalističke Jugoslavije, Rena Redle i Jeremić, kako navodi u pratećem tekstu izložbe Joana Varša, nadopunjuju taj sistem savremenim kontekstima, oslanjajući se na metod koji su letristi zvali metagrafika, što je vid stapanja reči, ikoničnih znakova, poetika ili zvuka.
Zastave koje nastaju kao rezultat tiču se Bogdanovićevog nasleđa, savremenih real-političkih poduhvata i urbanih prostora kojima dominiraju nacionalne oznake. Kompozicije sažimaju strast i bol jezika koegzistencije. Bogdanović je svoje javne spomenike u Mitrovici i na drugim mestima smatrao anti-spomenicima koji prkose hronološkoj klasifikaciji i ne slede dominantne obrasce socijalističkog modernizma ili realizma. Razvio je formalni jezik povezan sa mitološkim tradicijama i antičkom arhitekturom. Na poprištima velikih stradanja i heroizma, pokušao je da stvori bezvremeni jezik humanizma. Danas su mnoga od tih memorijalnih mesta u jadnom stanju.
Na svojim zastavama, Rena Redle i Jeremić takođe upućuju na Bogdanovićevo memorijalno Partizansko groblje u Mostaru i na Spomenik rudarima u Mitrovici. Mostar i Mitrovica su dva od mnogih gradova u kojima su Bogdanovićevi spomenici zauzimali važna znamenita mesta tokom socijalističkog “bratstva i jedinstvaˮ i čiji su urbani prostori ponovo bolno rasparčani usled podela, nacionalizma i rata.
Spomeničko nasleđe u fokusu je i rada Albana Muje na Autostrada bijenalu, na kojem se i 2021. godine fokusirao na nestali spomenik ravnopravnosti i napretku koji je nekada stajao u centru njegove rodne Mitrovice. Podignut u vreme Jugoslavije, početkom 70-ih godina 20. veka, spomenik “Rad, sloboda, obrazovanjeˮ iznenada je uklonjen 2010. godine prilikom rekonstrukcije gradskog trga i ne zna se šta je s njim. Prikazivao je obrise dvojice muškaraca i žene koji u rukama drže alat, goluba i knjigu, predstavljajući vrednosti rada, slobode i obrazovanja, amblema socijalističkog idealističkog društva. Iako je razlog nestanka tog spomenika nejasan, ostao je živ u kolektivnom pamćenju stanovnika Mitrovice, kako navode u pratećem tekstu Joana Varša i Hana Halilaj.
U okviru prethodnog izdanja Autostrade, Mujina minijaturna verzija nestalog spomenika pojavila se usred Prizrena, izazivajući iznenađenje i govorkanja. Danas, dve godine kasnije, Muja je ponovo postavio stari/novi/pokretni spomenik “Rad, sloboda, obrazovanjeˮ tamo gde mu je i dom - na glavnom gradskom trgu u Mitrovici.
Među učesnicima četvrtog Autostrada bijenala je i beogradska umetnica Darinka Pop-Mitić koja je na ulicama Prizrena realizovala seriju crteža posvećenih Didari Dukađini Đorđević (1930-2006), nekadašnjoj prizrenskoj učiteljici, kasnije jugoslovenskom narodnom heroju i simbolu ženske emancipacije, koja je rodni grad napustila kako bi izbegla ugovoreni brak i aktivirala se u Antifašistićkom frontu žena u Beogradu. Crtežima manjeg i većeg formata, Darinka Pop-Mitić ispunila je želju Didare Dukađini da “slobodno prošeta” rodnim gradom, gde je njena borba i počela. Ponekad poželim da se prošetam ulicama Prizrena, čak potajno, skrivena iza vela, kao ranije, kako me niko ne bi poznao. Ali sam se ubrzo vratila, znam da to nije moguće. Tvrđavu u Prizrenu sam zamenila beogradskim Kalemegdanom i to nije toliko loše — ta dva nisu isto, ali više ništa nije isto - citat je iz knjige “Didarja: životna priča jedne Prizrenke” etnološkinje Miroslave Malešević, objavljene u Beogradu 2004.
Darinka Pop-Mitić prevela je biografske delove ranog života Didare Dukađini u seriju crteža postavljenih duž tri prizrenske ulice, na liniji koja vodi od njene osnovne škole do porodične kuće.
Autostrada bijenale predstavlja u četvrtom izdanju radove više od 30 umetnika i grupa, od kojih su mnogi producirani upravo za tu priliku i velikim delom izloženi u nekadašnjim hangarima NATO snaga na Kosovu, a odnose se na lokalni kontekst, kao i na teme kolektivnih autobiografija, kulturnih arhiva, višeslojnog sećanja, nade i otpora…
Pod sloganom “Sve slike će nestati, jednog dana”, četvrto Autostrada bijenale, čije su kustoskinje (kao i 2021. godine) Joanna Warsza i Övül Ö. Durmuşoğlu, osmišljeno je na “dva koloseka” - kao međunarodna izložba, pokrenuta 2017. godine, te kao razvojni edukativni, produkcioni i izložbeni program – Autostrada Hangar, smešten u kompleksu ITP-a (Innovation and Training Park) u bivšoj vojnoj bazi nemačkog kontigenta KFOR-a u Prizrenu.
Prema navodima kustoskinja, četvrto Autostrada bijenale je izložba o tome šta nas čini i šta nas ne čini, šta nas spotiče i odvaja od nas samih, o slobodama izvan datih izbora, imaginaciji koja teče uprkos i preko svih granica. To je izložba o kolektivnim autobiografijama sačuvanim u kulturnim arhivima, dubokim rezervoarima reči, predmeta, obrazaca, osećanja ili nerazumevanja. Govori o povezivanju sa nepoznatim, istakle su kustoskinje, koje žive i rade u Berlinu.
Autostrada bijenale otvoreno je do 9. septembra.
*Foto: Vladan Jeremić
(SEEcult.org)
