Ikone grčkih majstora povodom 177 godina Narodnog muzeja
Izložba ikona grčkih majstora od 15. do 19. veka otvorena je 10. maja u Narodnom muzeju u Beogradu povodom 177-godišnjice njegovog osnivanja, kroz koju je predstavljen i stručni i naučni rad kustosa Odeljenja za srednji vek i rad na konzervaciji i restauraciji, kao i dometi u prezentaciji kulturnih dobara.
Prema izboru autorke izložbe, muzejskog savetnika Branke Ivanić, u postavku je uvršteno 147 ikona. U odnosu na srpske i ruske ikone u Zbirci poslevizantijske umetnosti novog veka Narodnog muzeja, ikone grčkih slikara su ne samo najmnogobrojnije, već se među njima prepoznaje najviše ostvarenja od velike umetničke vrednosti. Reč je o ikonama autora sa teritorija tradicionalnih grčkih zemalja, kao i sa šireg područja u okviru Osmanskog carstva i susednih zemalja u kojem su uticaji grčke kulture ostali prepoznatljivi.
Otvarajući izložbu “Pod zlatnim i plavim nebom. Ikone grčkih majstora od 15. do 19. veka”, ministarka kulture i informisanja Srbije Maja Gojković istakla je da je od velike važnosti da muzeji i galerije budu aktivni u osmišljavanju programa, izložbi i sadržaja koji će privući što veći broj publike, pa i one koja nije redovni posetilac ovakvih događaja.
“Upravo je ova jedna od onih izložbi za koju nema sumnje da će zainteresovati i stručne krugove i takozvane ‘obične’ posetioce”, ocenila je Maja Gojković.
Navodeći da Narodni muzej nije samo čuvar vrednog kulturnog nasleđa, već i institucija u kojoj se može mnogo naučiti o tome kako su se kultura i svakodnevni život prožimali i međusobno uticali, Maja Gojković rekla je da je uloga te ustanove u kulturnom i obrazovnom životu Srbije “od svog postanka do danas nemerljiva”.
“Posebno je zadovoljstvo što sada imamo obnovljenu zgradu, sa stalnom postavkom koja obuhvata razdoblje od paleolita do umetnosti 20. veka. Veliki broj posetilaca iz zemlje i inostranstva verovatno nije ni svestan činjenice da obilaskom muzeja otkriva samo delić bogate riznice i fondova koji se ovde čuvaju i Narodni muzej svrstavaju u najveće muzeološke centre u ovom delu Evrope”, rekla je Maja Gojković.
Ministarka je ocenila da ikone na izložbi autorke Branke Ivanić, pored velike umetničke vrednosti, svojom istorijom i mestima na kojima su stvarane daju širu umetničku, istorijsku i sociološku sliku toga razdoblja.
“Promene koje su se dešavale na političkom planu, a pre svega pad Vizantije, na sreću čovečanstva nisu značile i prestanak grčke škole ikonopisanja. Ona je nastavila da živi, najviše zahvaljujući brojnim grčkim kolonijama u Mletačkoj Republici, ali i u Osmanskom carstvu”, navela je Maja Gojković i istakla da je to još jedna potvrda da umetnički pravci i škole mogu da se razvijaju i u društvenim okolnostima bitno različitim od onih u kojima su izvorno nastali.
Maja Gojković dodala je da to istovremeno pokazuje i koliko je važno da umetnička dela ne budu predmet ideoloških i verskih netolerancija, kao i da multikulturalnost nije obeležje isključivo modernog doba.
“Nažalost, u savremenom svetu pa i u delovima naše države postoje suprotni primeri, u kojima se uništavanjem kulturnog nasleđa jednog naroda teži ka poništavanju tragova njegovog vekovnog prisustva na tim prostorima”, navela je Maja Gojković.
Posetioci uzložbe ikona grčkih majstora imaju priliku da upoznaju dela specifičnog italo-kritskog ikonopisnog stila, aktuelnog između 15. i 18. veka u području istočnog Mediterana i Jadrana, nastalog u susretu pravoslavnog i katoličkog uticaja. Izložene ikone mogu poticati iz radionica ili sa predložaka poznatih kritskih slikara kao što su Andrija Rico, Nikola Zafuris, ili Jeremija Paladas. Druga grupa grčkih ikona nastala je van neposrednog uticaja italo-kritskog slikarstva, u kontinentalnim oblastima Balkana, tada pod vlašću Turaka. Na njima se prepoznaju dodiri sa delima dugotrajne i značajne Kosturske škole čija ostvarenja predstavljaju nezanemarljivi udeo ukupno sačuvane slikarske baštine Balkana turskog doba. Posebnu skupinu čine ikone iz Svete Zemlje.
Nerukotvoreni obraz Hristov, pre 1520.
Najveći priliv grčkih ikona u Narodni muzej odigrao se u decenijama između 1955. i 1975. kada je Beograd bio ključna tačka migracija stanivništva sa jugoistoka i iz zapadnih krajeva SFRJ. Zahvaljujući tim višegodišnjim otkupima bilo je moguće oformiti celinu koja oslikava umetnička zbivanja u prošlosti kada je reč o poštovanju i rasprostranjenosti grčkih ikona kod Srba kao istrajnih baštinika vizantijske kulture.
Rođenje Hristovo, XVI vek
Bogorodica sa Hristom, XVIII vek
Ikona je, kako podseća Narodni muzej, bila nezaobilazni predmet svakodnevnice pravoslavnog sveta. Neotuđivi deo ikone je signatura, ime svetitelja ili kompozicije. Svoje misli i poruke, sveta ličnost direktno i u realnom vremenu saopštava posmatraču tekstom, najčešće ispisanom na razvijenom svitku u ruci. Odnoseći sa na isti pojam, tekst i slika zajedno čine ikonu živom u duhu onoga koji je posmatra, u trenutku dok je posmatra. U vizantijskoj teologiji poštovanje ikona omogućavalo je pobožnima direktnu vezu sa božanskim, učeći da se čast koja se ukazuje slici prenosi na njen prototip.
*Naslovna fotografija - Sveti Jovan Preteča, kraj XVIII veka (detalj)
(SEEcult.org)
