Kalendar Centra za grafiku za 2024 - Pogled prema Žarkovu Milice Stevanović
Centar za grafiku i vizuelna istraživanja Akademija Fakulteta likovnih umetnosti u Beogradu predstavlja od 21. decembra Kalendar za 2024. godinu, rad Milice Stevanović, akademika i profesorke FLU u penziji, koji prati i kamerna izložba radova te umetnice, pozajmljenih iz zbirke Muzeja savremene umetnosti Beograd, kolekcije Galerije Arte i iz privatnih kolekcija.
Centar za grafiku obeležava, inače, 25 godina od pokretanja ekskluzivne i ujedno izuzetno popularne edicije Кalendara – projekta pokrenutog 1999. godine na inicijativu tadašnjeg rukovodioca Centra prof. Nebojše Radojeva i kustoskinje Ljiljane Tašić.
U toj tradiciji predstavlja se umetnička grafika “Pogled na Žarkovo” Milice Stevanović, profesorke FLU u penziji, dopunjena kalendarijumom za 2024. godinu, čija je promocija 21. decembra.
Grafika “Pogled na Žarkovo” nastala je na osnovu originalnog crteža Milice Stevanović iz 1968. godine, koju su majstori štampe, umetnice Tamara Pajković (sitoštampa) i Marija Anđelković (litografija), u saradnji sa grafičkim dizajnerom Ivanom Krgovićem, izvele kao grafiku u kombinovanoj tehnici sito-štampe i litografije u tiražu od 75 potpisanih originalnih primeraka.
Milica Stevanović, Džezva (Čaj u staklenom sudu), 1966, iz kolekcije MSUB
U osvrtu na rad Milice Stevanović, prof. Milivoj Miško Pavlović, rukovodilac Centra za grafiku FLU, ističe da je, kao i većina slika, objekata i crteža Milice Stevanović, i “Pogled prema Žarkovu” nastao kao neposredan odnos autorke prema okolini i prostoru. Komponovan skoro po pravilu zlatnog preseka, crtež “Pogled prema Žarkovu” iz 1968. godine asketski je jednostavan: ekstremni svetlo-tamni odnosi rađeni crnom kredom ili ugljenom, nekoliko stabala mladica sa ponekim listom (proleće?) uravnotežavaju levu i desnu stranu i kao kapija pogleda – naselje u nastajanju, satelit grada koji se širi na horizontu.
“... Nakon preko pedeset godina, pogled na Žarkovo iz Miličine bašte nije isti. U međuvremenu, bazen na Košutnjaku se izgradio, livade su nestale pod nadirućom urbanizacijom, dojučerašnje selo postalo je deo metropole”, naveo je Pavlović, dodajući da je ostala večna istina obnavljanja i promene, trajno zabeležena crtežom koja svedoči o prolaznosti.
Milica Stevanović, Luster, 1966, iz kolekcije MSUB
Prema navodima same umetnice, “aktuelno i veoma učestalo razmatranje ’kraja kapitalizma’, posebno kroz umetnost, razmatranje problema koji nastaju u društvu i pokušaji njihovog rešavanja, a bez istrajnog, beskompromisnog, sistemskog ’formalističkog’ istraživanja i revidiranja slike o prirodi, neefikasno je.
Tek sistematsko (sistemsko!) bavljenje prirodom ukazivalo bi na nastajanje novog opšteg sistema vrednosti, na određene puteve napretka u određenom društvu, puteve koji pripadaju orijentaciji koja je ’prirodnjačka’, ne dogmatska. To je način na koji bi umetnost – ne ilustrativno, deklarativno, nego delatno, najdirektnije i najplodotvornije izražavala i podsticala moguće konstruktivne socijalne preobražaje”, naglasila je Milica Stevanović.
Prema njenim navodima, iskustva stečena kroz figuracijske studije, kao i današnje društvene okolnosti u kojima nastaje umetnost, govore da bi usvajanje i popularisanje novog, prikladnijeg poimanja prostora, prostornih odnosa, načina kretanja kroz prostor, bilo ključno za usaglašavanje budućih zajedničkih stavova o svetu u kojem smo, bilo bi i podsticajno za likovno stvaralaštvo, pre svega u oblasti figuracije, iako ne samo u njoj.
“U tekstu ‘Poimanje prostora’ (2015), navela sam jedan mogući model prostora: on se, naravno, ne može svesti na kocku u koju su upakovane linije koje streme ka nedogledu; upotrebljiviji model danas bio bi nalik na telo amebe (koja u sebe ‘guta’ i tu kocku), telo koje reaguje na svaki dodir, nadražaj ili impuls koji ga pokreće i menja njegovu konfiguraciju. A takva gibanja unutar tela vidnog polja proizvodi posmatrač, kretanjem svoga pogleda, sa svoje početne pozicije – i fizičke i mentalne – u odnosu na posmatrano koje ga okružuje, pozicije koja se i sama donekle menja pod uticajem prikupljanih novih podataka o posmatranom… Ovim se otvara put ka mnogim mogućnostima za dalji rad na figuraciji i, u vezi sa tim, uvid u neke karakteristike umetničkog stvaralaštva uopšte: novi podaci o prirodi prostora, kojima se dopunjuju prethodna saznanja, vode ka uspostavljanju onoga što bi se moglo nazvati Insajderska perspektiva – koja ne nudi nikakve gotove izglede prostornih odnosa unutar posmatranog prizora; jedino što ona nudi to je razumevanje nekih ustanovljenih uslova (pozicija unutrašnjeg posmatrača) u kojima će sadržaji vidnog polja, a da ne znamo unapred u kom obliku, da se pojave”, navela je Milica Stevanović.
Probijanje pogleda kroz masu stvarnosti, kako je dodala, ostavlja na njoj posledice, kroz sliku koju o njoj dobijamo. Osvetljavajuće gledanje, pogled, ”reflektorski” (ne osvetljavajući “sve” podjednako!), ponekad i ”rentgenski”, prolazi kroz oblike/tela i njihovu okolinu, ugrađujući ih sve u jedinstvenu zatalasanu mrežu prizora (na toj mreži počiva i armatura/arhitektura likovnih dela, bilo da se radi o prizoru iz okruženja, ili zamišljenom, “apstraktno doživljenom”, sanjanom, kroz materiju dodirnutom… kroz koje takođe prolazimo). Putanja pogleda konstitutivni je deo predstave. Uključivanje u tokove pogleda koji, u vidnom polju, povezuju, razvlače, sabijaju, približavaju ili udaljavaju jedne od drugih pojedinosti posmatranog, zavisno od pažnje, od dinamike kretanja pogleda i od fokusiranja, to oblike čini sagledivim samo u njihovoj prohodnosti…” Reč je o prohodnosti posmatranih stvari za pogled koji se kreće i oko predmeta i kroz njihove oblike, podvrgavajući sve elemente prizora uzajamnim uticajima (viđenjem njihovih odnosa), odnosno uticaju sklonosti posmatrača da neke elemente prizora smatra bitnim, važnijim od nekih drugih... Usled toga ”posmatračka” umetnost (ono što publika naziva ”rad po prirodi”), koja je danas u likovnim umetnostima, u tzv. stručnim krugovima, najčešće prezirana kao niža vrsta, nije “samo teleportacija” koja pred naše oči donosi (delove) stvarnosti, nego je neminovno i interpretacija, tumačenje stvarnosti. (”Neduhovna umetnost” je protivrečnost po sebi)”, navela je Milica Stevanović (1933, Beograd), koja je 1955. godine završila poslediplomske studije na Akademiji likovnih umetnosti u Beogradu, na kojoj je radila od 1968. do 1998. u zvanjima od asistenta do redovnog profesora. Od 2009. godine je dopisni član, a od 2018. redovna članica Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU).
Dobitnica je najeminentnijih nagrada za likovno stvaralaštvo u zemlji. Osim aktivnog izlagačkog rada, bavila se i pisanjem teorijskih tekstova koji se odnose na probleme opažanja, procese stvaranja, relacije umetnost-društvo, probleme urbanističkog odnosno ambijentalnog oblikovanja, obrazovanja za umetnost itd.
Milica Stevanović, Sat (Časovnik na podu), 1966, oz kolekcije MSUB
Kalendar Centra za grafiku prvi put je izveden za 2000. godinu, u saradnji sa umetnicom i profesorkom FLU Marijom Dragojlović. Namera idejnih tvoraca bila je popularizacija umetnosti multi-originala kroz formu upotrebnog umetničkog predmeta. Mogućnost da se kalendarijum po isteku tekuće godine može odstraniti i da grafika ostane trajno umetničko delo, čini tu ediciju posebnom, a njena upotrebna vrednost transformiše se u estetski i umetnički vrednovano delo.
Do sada su izvedena dela umetnika različitih generacija, poput Bojana Bema, Marije Dragojlović, Srđana Đileta Markovića, Bore Iljovskog, Miodraga Rogića, Dušana Otaševića, Predraga Neškovića, Zorana Naskovskog, Vladimira Perića, Ivana Šuletića, Dobrivoja Bate Кrgovića, Vladimira Nikolića i Nemanje Nikolića, Marka Stojanovića, Nikole Velickog, Vladimira Veljaševića, Nine Ivanović...
Izložba Milice Stevanović u Centru za grafiku biće otvorena do 29. decembra.
*Naslovna fotografija: Milica Stevanović - Pogled prema Žarkovu 2023.
(SEEcult.org)
