Naši heroji, socrealizam ex-YU

Socijalistički realizam bivše Jugoslavije u fokusu je izložbe “Naši heroji” (Heroes We Love) u Umetničkoj galeriji Maribor, koja obuhvata oko 40 radova 20 savremenih umetnika, uz pet odabranih primera socrealizma - Antuna Augustinčića i Vojina Bakića iz Hrvatske, Slavka Pengova i Lojza Dolinara iz Slovenije i Radete Stankovića iz Srbije.

Na izložbi “Naši heroji - Socijalistički realizam revidiran, primer: ex-Jugoslavija” učestvuju i Jasmina Cibic, Boris Kalin, Zdenko Kalin, Anton Gojmir Kos, Tone Kralj, Tadej Pogačar, Arjan Pregl i Karel Putrih iz Slovenije, Igor Grubić, Sanja Iveković, Nikola Kečanin, Frano Kršinić, Siniša Labrović, Luiza Margan, Dalibor Martinis, Vinko Matković, Ivan Mirković, Vanja Radauš iz Hrvatske, te Boža Ilić i Sreten Stojanović iz Srbije.

Izložba “Naši heroji”, kako je navela UGM, stupa na kontroverzno područje socijalističke herojske umetnosti da bi prepoznala i istakla one umetnike koji su doveli spomeničku umetnost političkog okruženja do vrhunca.

“Zanima nas ikonografija socijalističkog realizma u svojim veličanstvenim, ambicioznim, herojskim realizacijama. Zanima nas njihova osećajnost, upečatljivost i dramatičnost, velike narudžbine i okviri formata… Zanima nas dokle je dosegao revolucionarni romanticizam, odakle je ponikao i kako se istrošio”, naveli su kustosi izložbe Simona Vidmar iz UMG i Miško Šuvaković iz Beograda.

Budući da spomenici, kao konstrukti vremena i prostora, pojednostavljuju i fabrikuju određenu istoriju, postavlja se pitanje da li je monumentalna socrealistička umetnost sposobna da stvori istoriju – istoriju umetnosti, naveli su autori izložbe, podsećajući na reči Valtera Benjamina (Walter Benjamin) da je svaki spomenik kulture istovremeno i spomenik varvarstva koje treba razumeti kao nasilje vladajućih klasa. Iz toga sledi da su i spomenici socrealizma svedoci nedavne prošlosti (i varvarstva), a prema navodima autora izložbe, vreme je da budu prepoznati.

Nedovoljno poznat period socijalističkog realizma u Sloveniji i širem području bivše Jugoslavije bio je, kako je navedeno, vreme ambicioznih narudžbina i neobuzdane socijalističke ikonografije, vreme herojske uznesenosti i monumentalne propagande. To je bio poslednji umetnički period necenzurisane manifestacije moći, kada država postaje jedini potrošač i naručilac umetnosti. Socrealizam je označen kao doktrinarna umetnost u službi partije, eklektična i akademska umetnička formacija, konzervativna, anti-avangardna struja, umetnost prazne ilustrativnosti i lažnih osećanja. Veličanstvene spomeničke skulpture, herojski murali i ogromna platna socrealizma, tipična za periode političke tranzicije, završila su gotovo istovremeno sa svojim nastankom na smetlištu istorije. Ismevani, sakriveni i zaboravljeni, obitavaju u anonimnosti priznatog kanona istorije umetnosti.

Izložba za polazište uzima pet primera socijalističkog realizma s prostora nekadašnje Jugoslavije: sovjetski nadahnut Spomenik borcima Crvene armije Antuna Augustinčića (1945-47, Batina, Hrvatska), herojski mural Rat jugoslovenskih naroda za slobodu i obnovu domovine slikara Slavka Pengova (1947, Vila Bled, Slovenija), monumentalan Spomenik otporu i stradanju vajara Lojza Dolinara (1946-50, Kraljevo, Srbija), reljef na Groblju oslobodilaca Beograda vajara Radete Stankovića (1954, Beograd), te nerealizovani Spomenik Marksu i Engelsu hrvatskog vajara Vojina Bakića (1950-53).

Pet odabranih primera, kako je navedeno u tekstu za katalog, odlično predstavljaju vreme na koje se odnose – od 1945-55. godine, prve posleratne godine pod moćnim sovjetskim i agitpropovskim uticajem (do 1948), do sredine 50-ih, kada je socrealizam još bio preovlađujući umetnički smer.

Odabrani primeri pokrivaju sve glavne narative socijalističke umetnosti – otpor, stradanje, pobedu, izgradnju… kao i sve umetničke žanrove – murale, reljefe, figurativne kompozicije i pojedinačne figure. Odabrani su tako da slede formalni razvoj likovnog jezika socrealizma – od strogog sleda sovjetskih primera do borbenog realizma i otklona u smislu simplifikacije i istraživanja plastičnosti.

Oko pet odabranih modela sačinjena je svojevrsna mreža uzora, upliva, paralela i otklona. Kao povezujući element u istraživanju socrealizma ili šireg polja umetnosti i ideologije na izložbi “Naši heroji” poslužile su refleksije, akcije i intervencije savremenih umetnika mlađe generacije koje omogućavaju otklon od spomenika propalih revolucija i utiru put novim umetničkim utopijama i savremenom strukturisanju sećanja.

Izložba je deo međunarodnog projekta “Heroes We Love. Ideology, Identity and Socialist Art in New Europe”, podržanog od programa Kreativna Evropa, koji će se u periodu od 2015. do 2017. godine baviti nasleđem socijalističke umetnosti u Novoj Evropi i fokusirati na najvažnije teme, probleme i mogućnosti tog umetničkog perioda. Projekat obuhvata seriju izložbi, intervencija u javnom prostoru, međunarodne konferencije i radionice.

Već 21. marta biće održana međunarodna konferencija “Umetnost koja menja svet: kultura, politika, identitet” koja će se fokusirati na različite manifestacije političkog u umetnosti sa pogledom na “bivši Istok”, predstaviti umetničke i kustoske prakse koje se bave pitanjem konstruisanja memorije, ideologijom na političkoj sceni i stvaranjem politički provokativne umetnsoti. Biće reči i o umetnosti i politici kao o istorijskom, savremenom i globalnom fenomenu, uz predstavljanje različitih istraživačkih tema u prostoru preklapanja kulture i ideologije, u kontekstu istorizacije i savremene konstrukcije sećanja.

Učesnici će biti međunarodni priznati umetnici, kustosi, istoričari umetnosti, kritičari, pisci i drugi stručnjaci iz Istočne i Jugoistočne Evrope.

Projekat “Heroes We Love” realizuje devet partnera iz Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Srbije, Albanije, Poljske i Bugarske.

Uz Umetničku galeriju Maribor, koja je nosilac projekta, učestvuju i BLOK iz Zagreba, Centar za savremenu umetnost (SCCA) iz Sarajeva, Tirana Art Lab iz Tirane, Centar za savremenu umetnost Laznia iz Gdanjska, Institut za etnologiju i folkloristiku pri Etnografskom muzeju u Sofiji – IEFSEM, Muzej istorije Jugoslavije iz Beograda, Primorski univerzitet i Centar plesa iz Maribora.

Stručni saradnici su: Marina Benažić, dr Nikola Dedić, Meta Gabršek Prosenc, Maro Grbić, Ivana Hanaček, Breda Kolar Sluga, Jure Kirbiš, dr Vladimir Kulić, Lana Lovrenčić, dr Lidija Merenik, Katarina Mohar, Nataša Ivančević, Donovan Pavlinec, Božidar Pejković, Tihana Pupovac, Jožica Šparovec, Simona Šuc, mr Milanka Todić, dr Neda Todorović Uzelac i mr Davorin Vujčić.

Izložba “Naši heroji” u UGM, čiju je postavku osmislio Ajdin Bašić, biće otvorena do 23. avgusta.

(SEEcult.org)