Samo(iz)gradnja Srbije na Praškom kvadrijenalu

Srbija se na Praškom kvadrijenalu 2019, najznačajnijoj svetskoj manifestaciji posvećenoj scenskom dizajnu i scenskom prostoru, predstavlja nacionalnom postavkom i studentskom sekcijom koje su objedinjene temom “Samo(iz)gradnja” izvedenom iz specifičnog ideološkog, društvenog, političkog, ekonomskog i kulturnog konteksta socijalističkog društva druge polovine 20. veka, sa prostora i iz vremena u kojem je rad pojedinca na sebi smatran društveno potrebnim i društveno opravdanim.

Osim na Samo(iz)gradnju kao kontekst, nastup Srbije oslonjen je i na koncept samog PQ koji stavlja akcenat na autorske pristupe koji scenski dizajn razvijaju kao snažni sastavni deo ukupne umetničke ideje, a ne kao podređenu ili prateću disciplinu, navedeno je u programskom tekstu nastupa Srbije, čiji su komesari istoričarka umetnosti, muzejski savetnik i direktorka Muzeja primenjene umetnosti (MPU) u Beogradu Ljiljana Miletić Abramović i teoretičarka scenskog dizajna i profesorka Fakulteta tehničkih nauka (FTN) u Novom Sadu Tatjana Dadić Dinulović. Nastup Srbije u tom smislu posvećen je identifikaciji, mapiranju i predstavljanju autora, događaja, manifestacija i institucija koji u svom radu neguju takav pristup scenskom dizajnu i scenskom prostoru. Poseban naglasak stavljen je na delovanje umetnika (profesionalaca i studenata) koji objedinjuju pojedinačne discipline i proširiju polja delovanja, gradeći time razvijene ili nove umetničke forme.

Nacionalna postavka Radovi na sceni, čiji su kustosi kostimografkinja Maja Mirković, vizuelni umetnik Siniša Ilić i pozorišni reditelj Bojan Đorđev, koncipirana je kroz dve ravnopravne selekcije - jedna je realizacija kolektivnog umetničkog rada u kojem učestvuju umetnici po pozivu, a druga, Pogled na scenu, predstavlja radove odabrane na javnom konkursu, sa zadatkom da omogući pregled scenskog dizajna na teritoriji Srbije, kao i praksu domaćih umetnika ostvarenu izvan granica zemlje.

Studentska sekcija Ravnoteža koncipirana je kao zajednički umetnički rad 12 studenata različitih fakulteta u Srbiji, izabranih putem javnog konkursa. Taj rad, u formi performativne instalacije, nastao je tokom višemesečnog kreativnog procesa u kojem su studenti istraživali temu konstruisanja zajednice i društva kroz građenje pojedinca. Kustoski tim Studentske sekcije čine Romana Bošković Živanović (FTN Novi Sad), Mirko Stojković (Fakultet dramskih umetnosti - FDU, Beograd), Zora Mosilović (Fakultet primenjene umetnosti - FPU, Beograd), Deneš Debrei (Akademija umetnosti - AU, Novi Sad), Milena Kordić (Arhitektonski fakultet, Beograd) i Andrija Pavlović (Nova akademija umetnosti, Beograd).

Pojam samo(iz)gradnja, kao tema nacionalnog nastupa Srbije, označava u kontekstu nacionalne postavke pravljenje, (po)dizanje, zidanje, konstruisanje, izrađivanje, stvaranje, smišljanje... (vlastitim snagama, ili za vlastite potrebe); zajednice, kolektiva, okruženja, profesije, društva, pojedinca, sebe... Došao je iz specifičnog konteksta socijalističkog društva koje je sopstveni razvoj videlo kroz razvoj pojedinca, njegovo obrazovanje, vaspitanje, unapređenje uslova života i rada. U tom cilju je, intenzivno i sveobuhvatno, podsticalo razvoj amaterskih klubova i udruženja, kreiralo institucije i manifestacije, negovalo pozorište i druge umetnosti i činilo ih dostupnim gotovo svima...

“Danas živimo u radikalno drugačijem kontekstu, u okruženju u kome nije sasvim jasno šta društvo jeste, niti šta je njegova uloga, pa ne možemo da govorimo ni o tome šta je institucija društva. Današnji kontekst izražene fragmentarnosti, jedino izvesno, podrazumeva interes tržišta (ili novca) i interes države (ili partije). U tom i takvom okruženju pozicija pojedinca znatno je izmenjena – on više nije neko ko može da prihvati da ga društvo podstiče, gradi ili oblikuje. Naprotiv, on (pojedinac) mora da oblikuje društvo, oblikujući sebe. Ovakav odnos pojedinca i društva nameće veliku odgovornost svakome, jer, budući da smo kolektivna bića, moramo da uspostavimo zajednicu, tj. društvo. Tako, umesto jednog dominantnog, nastaje mnogo malih društava, sa dalekom i neizvesnom težnjom da ta mala društva formiraju novo, veće, snažnije i značajnije, unutar koga će nastati nove ideje i vrednosti. Tako su se energija, interesovanje i motivacija preselili u male kolektive i radna okruženja u gotovo svim oblastima savremenog života, pa i u umetnosti. Neprekidne promene i nepredvidljivi uslovi rada doneli su nesigurnost, neizvesnost i nepoverenje, ali, istovremeno, i mogućnost za kreiranje novih modela – u profesiji, u radnom okruženju, unutar konzervativnih institucija ili na nezavisnoj umetničkoj sceni. Izuzimanje iz tekućeg sistema vrednosti i zalaganje za sopstvene ideje umetničkim činom, koristeći upravo sredstva na kojima društvo počiva, nema samo ideološke vrednosti i potencijale već omogućava, ponovo, prostor za pravljenje, zidanje, konstruisanje... zajednice, kolektiva, pojedinca, sebe... za samo(iz)gradnju”, navele su Ljiljana Miletić Abramović i Tatjana Dadić Dinulović u programskom tekstu.

Nacionalna postavka Radovi na sceni, sa ključnim pitanjem - kako da govorimo o scenskom dizajnu, ako ne govorimo o uslovima u kojima se on dešava?, bazirana je na pojmovima: scenski dizajn, dizajn scene, interdisciplinarnost, kulturna politika, istraživanje, kolektivni rad, samo(iz)gradnja, pregled produkcije, institucije kulture, nezavisna scena.

Pojam samo(iz)gradnje, koji su definisale komesarke i Programski savet, proširen je i elaboriran kustoskim konceptom kroz pitanja položaja i značenja individue i individualnog u kontekstu kolektivnog rada i samoizgradnje pojedinca/ke kroz kolektivnu praksu. Samo(iz)gradnja nije shvaćena kroz izolaciju i kompeticiju subjekta karakterističnu za neoliberalno društveno uređenje, već kao razvoj potencijala svih pojedinaca/ki u društvu koje to omogućava i zagovara ne bi li i samo napredovalo.

Postavka Radovi na sceni ispituje pojmove: dizajn scene, scena, umetnička scena i istražuje načine na koje se oni redizajniraju kroz različite kulturne politike.

Koristeći pojam dizajn scene, postavka analizira kulturne politike koje oblikuju – dizajniraju prostor u kojem se razvijaju umetničke prakse, promišljajući politike institucija kulture, nezavisne ili samoorganizovane scene, uslove u kojima umetnost nastaje, kao i proizvodnju fizičkog prostora za umetnost kao resursa i otvorenog koda (open source) u sadašnjem vremenu. Predmet kolektivnog istraživanja su markantni događaji iz istorije kulturne politike Jugoslavije i Srbije i načini na koje oni oblikuju uslove rada na umetničkoj sceni. Pozvani autori/ke ih interpretiraju i prostorno insceniraju alatima scenskog dizajna, pri čemu se pođednaka važnost pridaje samoj postavci, kao i procesu njenog nastanka kroz kolektivni umetničko-istraživački rad, naveli su kustosi nacionalne postavke Maja Mirković, Siniša Ilić i Bojan Đorđev, koji sarađuju od 2003. godine u institucionalnim i nezavisnim pozorišnim produkcijama u zemlji i inostranstvu.

Radovi na sceni nisu stoga prvenstveno fokusirani na specifičan istorijski period, već na dva koncepta koji dizajniraju opstanak umetnosti na sceni: njenu produkciju i regulaciju kroz državne institucije kulture, kao i produkciju vezanu za nezavisnu, samooganizovanu umetničku scenu. To istraživanje obuhvata periode socijalizma i restauracije kapitalizma, kao dva različita društvena modela proizvodnje – u ovom slučaju, umetničke.

Postavka na PQ realizuje se kao materijalno-arhitektonski i tekstualni objekat koji će u toku trajanja te manifestacije biti aktiviran izvedbenim intervencijama i interakcijom sa publikom.

Radovi odabrani na konkursu (Pogled na scenu) predstavljaju pregled produkcije u široko shvaćenom polju scenskog dizajna i izvođačkih umetnosti u periodu 2015-2019. godine. Reč je o radovima koji pružaju uvid u tekuće prakse scenskog dizajna i razumevanja pojma scene u širem umetničkom kontekstu. Prikazani su radovi umetnika i umetnica koji deluju unutar i van institucija, čiji su radovi izvedeni na zvaničnim pozorišnim scenama i u alternativnim ili javnim prostorima, u različitim produkcionim uslovima, te ispituju granice pojedinačnih disciplina, prostora izvedbe, autorskih konvencija i kompetencija, proširujući polje delovanja sopstvene prakse i same umetničke forme.

Pozvani autori/ke: glumac Milutin Dapčević, istoričarka umetnosti i kustoskinja Mirjana Dragosavljević, vizuelna umetnica Dušica Dražić, kostimografkinja i scenografkinja Selena Orb, kompozitor Vladimir Pejković, grafička i dizajnerka procesa Katarina Popović, scenograf Igor Vasiljev i dramska spisateljica Tanja Šljivar, koji donose različite umetničke i teorijske pozicije i iskustva u proces zajedničkog kreiranja umetničkog rada.

Umetnice, umetnici i kolektivi čiji će radovi biti prikazani kroz dokumentaciju su: Mia David, autori predstave Granična lepota (Izvanredni Bob, Stevan Bodroža, Goran Milenković, Željko Maksimović, Tamara Pjević i Petar Mirković), Nikola Isaković, Institut za aplauz (Stevan Beljić, Luka Cvetković, Stefan Knežević, Katarina Kostandinović, Milan Nasković, Kristina Nikolić, Jakov Ponjavić, Dušan Savić, Vanja Seferović, Tamara Spalajković), Jelena Janković, Karkatag kolektiv, Marko Milić, rad grupe autora (Sonja Jankov, Đina Prnjat, Janž Ormezu i Nemanja Mitrović), Sofija Mitrović, Igor Koruga i Maja Pelević, Zorana Petrov, Jovana Rakić, Aleksandar Ramadanović, Andreja Rondović, Branislava Stefanović, Veljko Stojanović, Urbanium - centar istraživanja i održivi razvoj u arhitekturi i urbanizmu (Natalija Bogdanović, Marija Simović, Aleksa Đurić, Petar Simović, Tihomir Dičić, Fedor Jurić, Bogdan Đokić, Ana Zorić, Miloš Kostić, Desirée Tilinger, Jovana Vidaković), Srđan Veljović, Marta Popivoda i Ana Vujanović i Nikola Zavišić. Istaživačice na projektu su Aleksandra Tatić i Jelena Veljković.

Studentska sekcija Srbije Ravnoteža obuhvata performativnu instalaciju koja govori o samo(iz)gradnji kao procesu uspostavljanja različitih odnosa i stalnom traženju ravnoteže sa neposrednim okruženjem.

Studenti iz različitih škola, disciplina i gradova došli su kroz potragu za vrednostima, događajima i situacijama koje su ih izgradile do spoznaje da su upravo odnosi i razumevanje sa drugim ljudima iz neposredne okoline i mikro zajednica čiji su bili deo, ono što ih je oblikovalo i motivisalo. U njihovim ličnim pričama, kao važni, zajednički pojmovi, izdvojili su se igra, polje slobode u kome ne postoje granice i igralište, javni prostor u kome se susreću nepoznati i različiti akteri i svaki put iznova uspostavljaju odnose i zajednicu. Iz toga je potekla ideja rada, a to je stvaranje performativnog okruženja – igrališta definisanog klackalicom kao elementom koji funkcioniše učešćem najmanje dve osobe, smeštene u odnos snažne zavisnosti, tj. prostora koji omogućava da se kroz igru i susret, ispričaju priče.

Prostornu postavku čini drvena platforma čiji glavni element predstavlja klackalica. Sama platforma sastavljena je od različitih (skrivenih) delova i celina – mikro prostora, koje se mogu otvoriti iizložiti, u kojima su izgrađene i u kojima se pričaju, različitim sredstvima, u različitim medijima i formatima, lične priče studenata. Na taj način, prostor 5x5 se promišlja i artikuliše kao promenjiva i interaktivna platforma koja omogućava susret učesnika i publike, uspostavljanje različitih odnosa i stvaranje privremenih kolektiva.

Posebna pažnja posvećena je individualnom tumačenju pojma performativnosti, u zavisnosti od shvatanja pojmova važnih za karakter postavke kao što su “pozorište”, “scenska umetnost”, “scenski prostor”, “izvođenje” i “izlaganje”.

Konačan rad nastaje kao ishod složenog višemesečnog stvaralačkog procesa u kome je struktura studentske postavke predmet definisanja na svim nivoima – od značenjskog do tehničko-produkcijskog. Reč je o sintezijskom projektu, nastalom pod mentorstvom i uz podršku različitih umetničkih i stručnih radionica, koji obuhvata stvaranje, realizaciju, produkciju i izvođenje rada.

U projektu učestvuju studenti: Lara Bunčić, Nikola Isaković, Maja Ivanović, Bojan Kaurin, Jovana Matić, Đorđe Nešović, Ema Pavlović, Lara Popović, Filip Šćekić, Katarina Šijačić, Marija Šumarac i Aleksandra Vučković, a kustoski tim čine: dr um. Romana Bošković Živanović (arhitekta, FTN; programski koordinator), dr um. Mirko Stojković (dramaturg; FDU); Zora Mojsilović (kostimograf; FPU); Deneš Debrei (glumac i koreograf, AU); dr Milena Kordić (arhitekta, Arhitektonski fakultet u Beogradu) i Andrija Pavlović (muzički umetnik, Nova akademija umetnosti, Evropski univerzitet, Beograd)

Mentorski tim čine kostimografkinja Darinka Mihajlović (FTN u Novom Sadu), kompozitor Draško Adžić (FMU, Beograd) i arhitekta Dragana Vilotić (FTN).

Praško kvadrijenale biće održano od 6. do 16. juna, a Srbija je na prethodnom, održanom 2015. godine, osvojila Zlatnu medalju za uspostavljanje dijaloga, što je bila prva nagrada Srbije na toj manifestaciji.

Osnovano 1967. godine, Praško kvadrijenale danas predstavlja široku platformu za istraživanje različitih oblasti scenskog stvaralaštva – od artikulacije fizičkog prostora za igru i dizajna dekora, kostima, zvuka i svetla u pozorištu, preko umetničkih i kustoskih praksi iniciranih ukrštanjem i preklapanjem arhitekture, scenskih i vizuelnih umetnosti, do site specific projekata i upotrebe prostora savremenog grada kao pozornice.

Nastup Srbije na PQ, kao i prethodnih godina, organizuju MPU u Beogradu i Scen – Centar za scenski dizajn, arhitekturu i tehnologiju FTN-a u Novom Sadu (OISTAT centar za Srbiju), a pokrovitelj je Ministarstvo kulture i informisanja Srbije.

(SEEcult.org)