24. Nitrat sa gotovo 50 filmova
Festival nitratnog filma Jugoslovenske kinoteke u Beogradu, jedan od nekolicine te vrste u svetu, prikazaće od 6. do 16. juna gotovo 50 ostvarenja iz tridesetak svetskih arhiva, a žanrovski raznovrstan program, koji uključuje i nekoliko zabranjivanih filmova, posebno će obeležiti i dva spektakla na otvaranju i zavaranju.
Posle dva izdanja organizovana u uslovima pandemije, Nitratni festival ponovo je pred publikom u punom kapacitetu, a tradicionalno počinje 6. juna - na Dan Jugoslovenske kinoteke i godišnjicu prve filmske projekcije u Beogradu i na Balkanu.
“Imamo filmove iz praktično celog sveta - Evope, Azije i Amerike, iz najvećih arhiva. Mi smo i u vreme pandemije odlučili da se ne predamo. Međutim, prethodna dva izdanja ipak su bila kovid festivali. Ove godine se vraćamo na puteve stare slave. Prikazaćemo neke od najboljih filmova koji su pronađeni poslednjih godna, neki su izvučeni iz zaborava, nekima su napravljene nove digitalne kopije, neki su decenijama bili zabranjeni”, izjavio je 3. juna na konferenciji za novinare umetnički direktor i selektor 24. Festivala nitratnog filma Aleksandar Saša Erdeljanović.
Nitratni festival ove godine je za nijansu drugačiji od ranijih - po izuzetnoj raznovrsnosti žanrova, jer su osim crtanih filmova i vesterna, zastupljeni svi drugi žanrovi.
Upravnici Arhiva i Muzeja Jugoslovenske kinoteke Aleksandar Erdeljanović i Marjan Vujović
“Festival će otvoriti i zatvoriti dva velika spektakla u najboljem smislu te reči, ne samo po dužini, a oba traju po tri sata, nego i po kvalitetu”, istakao je Erdeljanović, najavljujući italijanski film “Poslednji dani Pompeje” (1926) Karminea Galonea i Amleta Palermija, jedan od najvećih zapadnoevropskih spektakl filmova iz doba pred kraj nemog filma, koji je urađen u predivnom Pate koloru. Taj film, odabran za otvaranje 24. Nitrata, pokazuje kroz jednu delimično romantičnu, a delimično surovu priču o robovlasništvu i o istoriji hrišćanstva, one dane koji su izmenili živote ljudi kada je Vezuv eksplodirao i kada su Pompeja i Herkulanum prekriveni lavom, istakao je Erdeljanović.
Za zatvaranje 24. Nitrata odabran je francuski spektakl “Mihail Strogov”, takođe iz 1926. godine, ekranizacija dela Žila Verna “Mihail Strogov ili carev glasnik”. Radnja se dešava u Rusiji za vreme carice Katarine Velike i prati borbu protiv Tatara. Taj filmski spektakl režirao je ruski reditelj u emigraciji Viktor Touržanski. Glavnu ulogu je igrao Ivan Mužuhin, najveća zvezda ruske carske kinematografije, a 20-ih godina XX veka i najveća zvezda francuskog filma.
Bogat festivalski program od ukupno 48 filmova iz 31 kinoteke i arhiva iz celog sveta obuhvata, između ostalog, i neke manje poznate filmove beogradskoj publici. Među njima su “Lav iz Estrele” (1947), verovatno najbolja portugalska komedija svih vremena i jedan od najgledanijih filmova u toj zemlji, koji se bavi rivalstvom dva najveća fudbalska kluba Portoa i Sportinga, zatim izuzetan češki film “Dama u belom” (1965) Zbignejva Podskalskog, koji je na nivou najboljih filmova tih godina koje su radili Miloš Forman, Vera Hitilova, Jirži Mencl i ostali slavni češki autori, istakao je Erdeljanović.
Tu su i “Bela Dona” (1923), prvi američki film velike evropske zvezde Pole Negri, koji je otvorio put njenoj američkoj karijeri, kao i jedan od prvih rediteljskih poduhvata Ernsta Lubiča, predivna srednjemetražna komedija “Mejer iz Berlina” (1918), zatim engleski film “Luda noć” (1948) Marija Zampija, takođe srednjemetražni, koji je u vreme premijere bio gotovo nevidljiv, ali ga danas neki od vodećih svetskih kritičara smatraju jednim od najstrašnijih, najjezovitijih filmova svih vremena, rekao je Erdeljanović.
Publici je preporučio i izuzetan sovjetski film “Dečak i devojčica” (1966), koji je više od 20 godina bio zabranjen, jer govori o ljubavi dvoje 16-ogodišnjaka, a snimljen je na predivnim lokacijama na Krimu, kao i prvu verziju francuskog filma “Riđokosi” (1925) Žilijena Divivijea.
“Svojevremeno smo gledali drugu verziju, iz 1932. godine, takođe u režiji Divivijea, ali prva verzija je jedan od najboljih filmova o deci, odrastanju, o strahotama odrastanja i lošeg odnosa roditelja prema deci”, dodao je.
Erdeljanović je skrenuo pažnju i na film “Franjo, božja luda” (1950) u režiji slavnog Roberta Roselinija, koji prikazuje niz vinjeta iz života osnivača Franjevačkog reda Franje Asiškog i njegovih sledbenika.
Fascinantan je i program filmova Segunda de Šomona, jednog od prvih ljudi koji su stvarali svet bajke i fantazije na filmu. De Šomon je bio prvi sledbenik Žorža Melijesa. Povodom 150 godina od njegovog rođenja, Kinoteka Katalonije je, u saradnji s mnogim evropskim arhivima, napravila program od 14 filmova. Zanimljivo je da taj program završava film “Barselona, glavni grad Katalonije” (1912), koji je u vlasništvu Jugoslovenske kinoteke i koji je najbolja kopija tog filma na svetu.
Erdeljanović je istakao kao posebno važno i to što će na 24. Nitratu biti prikazan i jedan domaći film koji je upravo digitalno restaurisan u Odeljenju za digitalizaciju i digitalnu restauraciju Arhiva Jugoslovenske kinoteke – “Sveti pesak” (1968) velikog pesnika, pisca, novinara Miroslava Mike Antića. Taj film je odmah nakon premijere poslat u bunker, jer je govoroio o tada još uvek tabu temama kakve su Informbiro i Goli otok.
Kao posebno zanimljiv, Erdeljanović je izdvojio i program dobijen od Hrvatske kinoteke. Reč je o restaurisanom filmu “Crne ptice” (1967) u debitantskoj režiji Eduarda Galića, koji u vreme premijere nije bio primećen.
Te godine je nastao najveći broj – čak 37 jugoslovenskih filmova, među kojima su izuzetna dela “Skupljači perja”, “Buđenje pacova”, “Kad budem mrtav i beo”... Osim jake konkurencije, Galićev film je imao i tešku temu logora Stara Gradiška i borbe ustaša i logoraša. Retko je prikazivan, a danas ga hrvatska filmska kritika smatra remek-delom, rekao je Erdeljanović.
Posebno zadovoljstvo izrazio je i zbog toga što 24. Nitrat ima priliku da prikaže i makedonski film “Mirno leto” (1961), debitantsko delo Dimitrija Osmanlija, u kojem glavnu ulogu igra kasnije veliki srpski glumac Slobodan Perović.
Kao i svake godine, odabrano je nekoliko filmova vezanih za Srbiju i Jugoslaviju, svrstanih u celinu Drugi o nama.
Među njima je dokumentarac “Golubačka mušica” (1934), koji je snimila Škola narodnog zdravlja iz Zagreba o zaraznim mušicama koje su u kraju oko Golupca dugo izazivale pomor stoke i o borbi stručnjaka da unište legla te bolesti. Tu je i film “Fes i feredža” (1933). Preduzeće UFA je poslalo direktora svoje dokumentarne produkcije Ulriha Šulca sa ekipom da snime čak devet filmova u tadašnjoj Jugoslaviji. Srećom, svi su sačuvani. “Fes i feredža” je sniman mahom u Mostaru i Sarajevu, prikazujući običaje, foklor, ali i neke nazadne stvari. Ovaj film publika Nitrata gledaće premijerno, a dobijen je iz Holandije.
Jedini film koji se ove godine prikazuje zaista sa zapaljive nitratne trake, prema kojoj je Festival dobio ime, jeste kineski film iz fonda Jugoslovenske kinoteke – srednjemetražni dokumentarac sa turneje Narodnog ansambla pesama i igara “Kolo” u Kini 1955. godine.
U taj deo programa uvršten je i film “Ilarija” iz 1980. godine, dakle nakon nitratnog perioda, ali veoma značajan. Snimljen je u produkciji “Vardar filma” iz Skoplja i odmah je bio zabranjen - da se ne bi narušilo bratstvo i jedinstvo srpskog i albanskog naroda na Kosovu i Metohiji. To je priča u kameru nastojnice manastira Svete Trojice, kod Suve reke. Nju i druge monahinje su komšije Albanci stravično šikanirali. To je ne samo filmski nego i istorijski dokument o jednom vremenu, rekao je Erdeljanović.
Nitratni festival će pratiti i dvadesetak gostiju iz Norveške, Bugarske, Mađarske, kao i iz regiona bivše Jugoslavije, predstavnika arhiva, istoričara i teoretičara filma.
Otvaranje Festivala nitratnog filma tradicionalno je naDan Jugoslovenske kinoteke, kada će svečano biti uručena i najveća priznanja te ustanove – nagrada Zlatni pečat, a ovogodišnji dobitnici su glumica Vera Čukić i snimatelj Predrag Pega Popović – kako je već ranije saopšteno.
Tim povodom priređene su i retrospektive filmova Vere Čukić i Pege Popovića, nekadašnjeg dekana Fakulteta dramskih umetnosti u Beogradu, a biće prikazane od 7. do 17. juna u Muzeju Jugoslovenske kinoteke.
Izbor filmova napravila je Kinoteka, ali su i sami laureati predložili neke njima posebno značajne filmove, izjavio je upravnik Muzeja Jugoslovenske kinoteke Marjan Vujović.
Sajt Kinoteke je kinoteka.org.rs, a program 24. Nitrata nalazi se i u Kalendaru portala SEEcult.org.
(SEEcult.org)
