Grafički eksperimenti Fatluma Dočija
Albanski umetnik Fatlum Doči (Doçi) trenutno izlaže u Galeriji VN u Zagrebu projekat “Znakovi”, koji je nedavno prikazao u Podroomu Kulturnog centra Beograda, a od 16. aprila predstavlja se i u Galeriji Flora u Dubrovniku radovima nesvakidašnjim za njegov dosadašnji opus - grafičkim eksperimentima sa pisaćom mašinom.
Uprkos nedostatku lokalnih referenci na eksperimente sa umetnošću pisaćom mašinom i konkretnom poezijom u istoriji vizuelnih umetnosti u njegovoj domovini, jednomesečni program umetničkog boravka u Dubrovniku pokazao se “revolucionizirajućim” za Dočija, naveo je istoričar umetnosti Marko Stamenković povodom izložbe “Reči”. Zahvaljujući staroj pisaćoj mašini, odnosno brendu UNIS tbm (popularnom u bivšoj Jugoslaviji), Doči je uspeo da uveća mogućnosti vizuelne komunikacije na dosad neviđen način. Za razliku od svoje ranije prakse u drugim medijima (slikarstvo, crtež, skulptura i video), novi opus radova u Dubrovniku nastao je kao odgovor na, takođe, novi radni alat i inovativne potencijale za kreativno izražavanje koje nudi “staromodna”, preddigitalna tipografija. To je, prema navodima Stamenkovića, rezultiralo serijom A3 i A4 akvarel papira kao platformama za nove grafičke eksperimente, gde naizgled slobodna kombinacija slova (pretežno velika slova H, Y i O), znaci i simboli (uključujući i onu za funtu sterlinga - £, na primer) evoluira u uređene kompozicije neizrecivih reči.
Doči na taj način postiže bar dva cilja: prevladavanje granica svoje ranije prakse i ponovno izmišljanje vlastitog grafičkog jezika. Umesto "racionalne" strukture pisanja, njegova ideja da komunicira pomoću otkucanih slika briše granicu između poznatog (maternjeg jezika) i nepoznatog (stranog) jezika. Štaviše, njegovi novostrukturisani obrasci komunikacije pomiču granice ljudske interakcije sa okolnim svetom, gde arhetipski vizuelni oblici mogu izazvati, odnosno pozitivno transformisati verbalne konstrukte i lažne (ili potpuno pogrešne) interpretacije u njima, naveo je Stamenković.
Umesto akvarela (tehnike koju Doči dobro poznaje), crno-bele forme u ovoj seriji radova vraćaju mu uspomene na planinski krajolik severne Albanije, te ponovno stvaraju nove utiske pomorskog, mediteranskog krajolika u uvali Lapad, takođe podstaknute svežim zanimanjem za magično-realistične pejzaže koje je dubrovački maestro Marko Rašica naslikao tokom prve polovibe 20. veka. Noseći daleka sećanja na etnografsku baštinu i kulturne artefakte Balkana (kao što je ćilim), posebno u suočavanju sa "tipično albanskom" fascinacijom crvenim i crnim uzorcima (kuq e zi), grafički eksperimenti Dočija proširuju naše znanje o odgođenim procesima modernosti u regiji, dok u isto vreme otvaraju potpuno novo poglavlje u istoriji albanske likovne umetnosti, istakao je Stamenković povodom izložbe Dočija u Galeriji Flora, koja će biti otvorena do 1. maja.
Do 26. aprila moguće je obići i Dočijevu izložbu video radova “Znakovi” u Galeriji VN u Zagrebu, čiji je kustos takođe Stamenković, a u februaru je održana i u galeriji Podroom KCB-a.
Rođen 1991. godine u Skadru, gde i danas živi i radi, Doči je diplomirao 2015. godine na odseku multimedijalne umetnosti Univerziteta umetnosti u Tirani. Među izložbama na kojima je učestvovao su: Ex Gratia, Kolekcija Đuzepe Janakone, Milano (2018), 23. Internacionalno bijenale humora i satire, Gabrovo (2017), 18. Bijenale mladih umetnika Evrope i Mediterana – Mediterranea, Tirana (2017), Idromeno nagrada, Gradska galerija, Skadar (2015)... Doči je 2018. bio u finalu za nagradu “Ardhje” za mlade umetnike u Albaniji, koja je deo međunarodne mreže YVAA (Young Visual Artists Awards).
Marko Stamenković, rođen 1977. u Vranju u Srbiji, istoričar je umetnosti, kritičar i kustos, čiji se recentni projekti, predstavljeni u balkanskim zemljama, bave pitanjima smrtnosti, humora, seksualnosti i građanskog otpora. Član je hrvatske sekcije Međunarodnog udruženja umetničkih kritičara (AICA), a trenutno je na kustoskoj rezidenciji u organizaciji HULU Split i Umetničke akademije u Splitu, u okviru koje predstavlja svoj projekat “Telo koje gori”. Prva prezentacija održana je nedavno u vidu javnog predavanja “Plamen za slobodu” na Umetničkoj akademiji u Splitu, uz projekciju dokumentarnog filma o radikalnim političkim protestima samopaljenja vatrom, kao što je slučaj Jana Palacha u Pragu 1969.
Stamenković je nakon osnovnih studija na Filozofskom fakultetu u Beogradu (1995-2003), magistrirao na interdisciplinarnim postdiplomskim studijama Univerziteta umetnosti u Beogradu (2003-2005), a 2014. doktorirao je na Univerzitetu u Gentu) projektom "Kulture samoubistva: Teorije i prakse radikalnog povlačenja". Fokus njegovog doktorskog istraživanja odnosio se na politički motivisan individualan protest samo-žrtvovanjem, kao i na transformaciju tog fenomena od ultimativne modernističke paradigme suicida ka trans-kulturalnoj vizuelnoj i medijskoj paradigmi “radikalnog povlačenja”.
(SEEcult.org)
