Prvi oskari, u Kinoteci

Američkim filmovima “Pevač džeza” (1927) Alana Kroslenda (Alan Crosland) i “Krila” (1927) Viljema Velmana (William Wellman), Muzej Jugoslovenske kinoteke započinje 24. oktobra ciklus “Prvi oskari”, posvećen dobitnicima prestižne nagrade Američke filmske akademije tokom prvih nekoliko godina njene burne istorije.

Na inauguralnoj ceremoniji dodele Oskara, održanoj 16. maja 1929. godine, Velmanov film “Krila”, s Klarom Bou (Clara Bow) i Čarlsom Rodžersom (Charles Rogers), ušao u istoriju kao prvi dobitnik prvog Oskara za najbolji film. “Pevač džeza” nagrađen je specijalnom nagradom za produkciju (Warner Bros), odnosno pionirski i revolucionarni poduhvat u filmskoj industriji tog vremena.

Biće prikazan i film “Zora” (1927) Fridriha Vilhelma Murnaua (Friedrich Wilhelm Murnau), s Džordžom O'Brajenom (George O'Brien) i Dženet Gejnor (Janet Gaynor), dobitnicom prvog Oskara za glavnu žensku ulogu, te “Cirkus” (1928) legendarnog Čarlsa Čaplina (Charles Chaplin), koji je dobio specijalnu nagradu Američke akademije za glumu, scenario, režiju i produkciju tog filma. Iako je bio nominovan za najbolju mušku ulogu, Akademija je odlučila da izbaci Čaplinovo ime iz konkurencije i dodelila mu specijalnu nagradu.

Program obuhvata i filmove “Simaron” (1930) Veslija Raglesa (Wesley Ruggles) koji je na ceremoniji 1931. dobio tri Oskara, uključujući za najbolji film, te “Na zapadu ništa novo” (1930) Luisa Majlstona (Lewis Milestone), takođe dobitnik glavne nagrade na dodeli 1930.

Film “Patrola u zoru” (1930) Hauarda Hoksa (Howard Hawks) nagrađen je 1931. godine za originalni scenario, a “Grand hotel” (1932) Edmunda Guldinga (Goulding), sa Gretom Garbo i Džonom Barimurom (John Barrymore), proglašen je najboljim filmom 1932.

Biće prikazan i “Šangaj ekspres” (1932) Džozefa fona Šternberga (Josef von Sternberg), s Marlen Ditrih (Marlene Dietrich) i Klajvom Brukom (Clive Brook), nagrađen je 1932. za fotografiju (Lee Garmes), a film “Zbogom oružje” (1932) Frenka Borzaža (Frank Borzage), sa Helen Hejs (Helen Hayes) i Garijem Kuperom (Gary Cooper), osvojio je dve nagrade za zvuk 1934.

Te godine glavnu nagradu dobio je film “Kalvakada” (1933) Frenka Lojda (Frank Lloyd), koji je i sam nagrađen za režiju, dok je Čarls Loton (Ćarles Laughton) nagrađen za glavnu mušku ulogu u britanskom filmu “Privatni život Henrija VIII” (1933) Aleksandera Korde (Alexander), kojim se Kinotekin ciklus zatvara 29. oktobra.

Prva dodela Oskara, inače, održana je u prisustvu 270 zvanica i uz ulaznice po ceni od pet dolara, a istoriju dodele te prestižne nagrade obeležili su narednih 80 i kusur godina usponi i padovi, politika, zabrane...

Na inauguralnoj dodeli svih 15 nagrada dobili su muškarci, osim u kategoriji za najbolju glumicu.

Istorijat Oskara pokazuje i dugotrajan razvoj političke korektnosti i stava prema rasnom pitanju proteklih osam decenija, budući da je Oskar za glumu prvi put dodeljen nekoj Afroamerikanki 1940, a ponovo tek početkom 90-ih. Oskar za najboljeg glumca dodeljen je nekom
Afroamerikancu prvi put 1964. godine, a u ženskoj kategoriji tek 2002. godine, kada je Hale Beri (Halle Berry) nagrađena za najbolju glumicu.

Iako bi dobitnici trebalo da budu tajna, 1930. godine desilo se da su dobitnici glumačkih nagrada (George Arlis i Norma Shearer) pozirali sa trofejima dva dana pre ceremonije.

Dodela Oskara prvi put je prenosena na radiju 1932. godine, kada je Volt Dizni (Walt Disney) dobio počasnog Oskara za stvaranje lika Mikija Mausa.

Za vreme Velike depresije, 1934. godine, scenaristi i glumci protestovali su zbog smanjenja zarada za 50 odsto, kada su i formirana njihova udruženja.

Film koji je prvi put osvojio sve glavne nagrade bio je “Dogodilo se jedne noći” 1935. godine, a na narednoj ceremoniji prvi put su dodeljene i nagrade za sporedne glumce (Walter Brennan i Gale Sondergaard).

Kategorija za najbolji film van engleskog govornog područja uvedena je 1948. godine, a Oskar je otišao u Italiju (Shoe-Shine).

Prve nagrade u novom milenijumu bile su trijumf za “Američku lepotu” i Britanca Sema Mendesa (Sam), a drugog Oskara u karijeri dobio je Majkl Kejn (Michael Caine), dok su 2001. “Gladijator” i “Pritajeni tiger, skriveni zmaj” podelili glavne nagrade.

Početak rata protiv Iraka obeležio je ceremoniju 2003. godine, odrzanu uz jake bezbednosne mere i politički motivisane govore.

Naredne godne je “Gospodar prstenova: Povratak kralja” postao prvi film u istoriji Oskara koji je osvojio nagrade u svim kategorijama u kojima je i nominovan.

Sajt Oskara je www.oscars.org.

Sajt Kinoteke je www.kinoteka.org.rs, a program se nalazi i u Kalendaru Portala za kulturu jugoistočne Evrope SEEcult.org

(SEEcult.org)