Tragovi nestajanja Igora Grubića u Podroomu
Umetnik Igor Grubić predstavlja se od 22. aprila u Podroomu Kulturnog centra Beograda izložbom “Tragovi nestajanja”, koja je spoj radova prikazanih u hrvatskom paviljonu na 58. Bijenalu u Veneciji 2019. godine i nešto starijih radova, poput filma “Spomenik” - devet portreta značajnih spomenika iz perioda socijalističkog modernizma, te video rada “Anđeli garavog lica (prekretnica)” o protestu rudara Kolubare 2000. godine uoči petooktobarske smene režima Slobodana Miloševića.
Grubićeva strategija neprestano skreće pažnju na važnost koju umetnost ima u procesima dokumentovanja promena i mesta trauma. Prateći društvene, političke i generacijske smene, njegovi radovi pozivaju na promišljanje budućih načina zamišljanja i nastanjivanja našeg sveta.
“Tragovi nestajanja” prvi put su predstavljeni kao celovita instalacija na 58. Bijenalu u Veneciji, a deo tih radova - animirani film “Kako se kalio čelik” prikazan je i na nedavnom 30. Memorijalu Nadežde Petrović u Čačku Na jug, na jug! Idemo na jug!.
Grubićevi radovi, kako je konstatovala likovna kritičarka i kustoskinja Jasna Jakšić, kao da su predvideli budućnost koja je došla pandemijom korona virusa, obeležena iščekivanjem ekonomske recesije i sveprisutnim novim normalnim.
“Prizori iz suburbijskih gustiša i utočišta, zatvorenih zanatskih radnji i raspadajućih fabrika, kao i post-industrijskih krajolika potpuno lišenih ljudskog prisustva nakon iskustva samoće i praznine karantina i policijskog sata, što se sada preselilio u druge krajeve sveta, dobijaju neko novo značenje. To je možda najočiglednije prisutno u prvim, animiranim kadrovima filma ‘Kako se kalio čelik’, u kojem dvojica junaka i njihov pas kroz nenaseljeni, pitomi pejzaž, dolaze do napuštene fabrike”, navela je Jasna Jakšić, napominjući da se nestajanje više odnosi samo na razdoblja modernizacijskog zamaha i industrijalizacije i nikad dovršene i trajne ekonomske tranzicije i političke normalizacije, već, možda, i na ljudsko postojanje uopšte.
Igor Grubić, Tragovi nestajanja (Dekonstrukcija fabrike), 2006-2019, foto-esej (detalj)
Deo instalacije smešten je u arhivskim fiokama, izvorno namenjenih čuvanju fotografija od propadanja usled svetla i UV zračenja. Prenosom istorijskog sećanja se, skriven u sigurnosti mraka, bavi ciklus nazvan prema Azrinom albumu ‘Filigranski pločnici’ – fotoesej posvećen nestanku malih zanata na Balkanu. Reč je o krajevima u kojima tradicionalni zanatii, impregniranim otomanskim ali i, neretko, venecijanskim nasleđem, između ostalog, prenose porodične tradicije. Istovremeno, uzmiču pred agresivnom transformacijom gradova i gradske ekonomije, postajući destinacijske kulise i nudeći jednokratne doživljajne prečice za kratkotrajne posetioce. Nižu se fotografske sekvence koje počinju zatvorenih, zakračunatih metalnih vratnica prostora oglašenih na prodaju. Iza skromnih metalnih portala nalazile su se brijačnice, poslastičarnice i krojačnice, malene radnje filigrana, jorganara, krznara, ikonopisaca koje, izgubivši kupce što se sve više okreću uvoznoj jeftinoj masovnoj proizvodnji.
Grubićev esej je posveta ne samo vremenu koje seže u neka predindustrijska razdoblja, prizivajući duh britanskog književnika, kritičara, istoričara umetnosti i građanskog aktivistu Džona Raskina, koji je pre 170 godina, u jeku druge industrijske revolucije, pisao svoje kapitalno delo “Stones of Venice”. Bavio se ne samo venecijanskom arhitekturom, već i vremenom pri industrijalizacije rada.
“To je vreme kada je, prema Raskinovoj viziji, zanatski rad bio jedinstven i cenjen, usmeren ka nekom zajedničkom prostoru i dobru, što je prepoznao u stilu u kojem su izvedene brojne većnice evropskih istorijskih komuna – u gotici, koja u svom imenu nosi aluziju na vreme propasti Rimskog carstva. S druge strane, poput Venecije, naslednice u velikoj meri i vizantijske tradicije koja je stolećima s Otomanskim carstvom izravno graničila, ratovala ali i trgovala, i kroz čije je luke, pristaništa i dućane Levant susretao Evropu, mesta koja će Grubić okupiti pod imenom koje ukazuje na gradsku okolinu, u svojim teksturama, materijalima i povesnim slojevima nose i povest migracija i izgradnje gradova – mahala, varošica i sajmišta, nastalih na marginama jedne obrtničke, migrantske internacionale Albanaca, Kramara, Židova, Roma i Cincara i mnogih drugih”, navela je Jasna Jakšić.
Igor Grubić, Tragovi nestajanja (Dekonstrukcija fabrike), 2006-2019, foto-esej (detalj)
Globalno prepoznatljiv, kako je dodala, je i ambijent svakodnevnog života na društvenim i gradskim okrajcima – njegova su mesta privremena naselja sklepanih, bespravnih daščara koje su, u duhu reciklaže, tek nužne intervencije u okolini, i primene već korišćenih, odbačenih materijala, ponovno bliskih Raskinovom duhu, ovaj put iz ekoloških razloga.
Samoorganizovana naselja beskućnika u svojoj su promišljenosti i maštovitosti bliska vrhunskim arhitektonskim ostvarenjima, a održavanje povrtnjaka, vrtova i senica daje joj poseban kvalitet.
Prateći život ljudi s društvenog ruba, Grubić u njihovom privremenom životnom prostoru, samoorganizaciji i stambenim rešenjima prepoznaje neke temeljne arhitektonske vrednosti, doživljavajući vlasnike i stanovnike tih kućica izuzetno umešnim arhitektama. Topli interes za život drugoga, poštovanje njegovog ličnog prostora i visok nivo poštovanja ljudskog dostojanstva koju Grubić iskazuje kako fotografijama što nastoje, pre svega, ukazati na lepotu, originalnost i vrednost te privremene arhitekture, tako i pratećim tekstovima iz kojih, pre nego li želja za skupljanjem trofeja, izbija želja za iskrenim, ljudskim odnosom sa stanovnicima tih prostora.
Kao i u prethodnom ciklusu, džentrifkacija i spekulacija zemljištem tu ima posebno mesto, vežući se uz intervencije u pejzažu koje nose samo modernistički neboderi na čijim se krovovima izmenjuju odašiljači i reklame, već i specifična arhitektura skladišta i velikih trgovina sa svojim neonskim označiteljima u pejzažu – bilo da je reč o postojećim ili propalim korporacijama. Smeštena između reke, komercijalne zone i gradske obilaznice, lokacija tog privremenog naselja sadrži sve označitelje nemesta nastalih na okrajcima globalnog kapitala koji se širi gradovima u kojima jaz siromašnih i bogatih postaje sve dublji, i koji, uprkos tome što joj sve češće klimatske nepogode i građevinska spekulacija uništavaju nastambe, neizostavno grabi napred.
Treće poglavlje, Dekonstrukcija tvornice, snimano je u opustelim fabričkim kompleksima, među kojima je i Željezara u Sisku, gradu koji je bio simbol industrijalizacije i industrijskog razvoja, te, posledično, i razvoja radničkog pokreta. Fotografišući napuštene fabričke hale, Grubić u njima razotkriva katedrale i bazilike, zbog osvetljenja i visine središnjih izduženih prostora, a u ispucalim prozorskim staklima čije boje odražavaju različite stepene neodržavanja, prepoznaje apstraktne vitraje. Nekadašnji radnički prostori, u punom smislu te reči, promenom su političkog sistema i ekonomskom tranzicijom, te zakučastim putevima podržavljenja društvenog vlasništva i meandriranjem kuponske privatizacije, ostavljeni i prepušteni bršljanu i – još jednoj grupi s društvenih margina – sakupljačima železa i sekundarnih sirovina koji iz starih pogona uzimaju sve što bi se dalo unovčiti.
Igor Grubić, Tragovi nestajanja (Dekonstrukcija fabrike), 2006-2019, foto-esej (detalj)
U postavci rešeni kroz didaktičke panele i brižljivo posložene arhive, foto-eseji prizivaju duh fabričkih kancelarija i hodnika, a ne galerijskih i muzejskih prostora. Struktura koja predstavljenom ukida svaki spektakl i nepotrebnu dramaturgiju, svodeći ga na nereprezentativnu, vizuelnu informaciju, izvedenu u maniru snimanja terena ili filmske skice, u suprotnosti je sa izuzetno empatičnim i ličnim tonom pratećih tekstova. No, zato drugi deo izložbe, animirani film “Kako se kalio čelik”, evocira herojsko vreme ne samo industrije, nego i filmskog stvaralaštva, kada su filmski žurnali dizali moral radnicima. Reč je o narativu koji počinje kao distopijski, i u kojem ulazak u fabričke hale vodi u slavnu prošlost, u sažetoj verziji propasti osobnih odnosa i pojedinačnih sudbina kroz raspad zajednica i kolektiviteta, no koji – razočaranju i sukobima uprkos – završava verom u zajednički rad. Snimljen u devet važnih fabrika u Hrvatskoj, “Kako se kalio čelik” u snimke tih napuštenih prostora, u kojima su još uvik vidljivi tragovi nekadašnjeg boravka radnika, uvodi animirane nime figure oca i sina – starijeg u prisećanju na nekadašnje udarništvo, dok se mlađi prepušta u mahove bezobzirnoj igri u ugaslom pogonu.
Ispreplitanje dokumentarnih, dugih kadrova fabrika s povremeno minuciozno ubačenim figurama i životinjskim likovima (oni, za razliku od ljudskih, komuniciraju glasom) kao i sa animiranim delovima u jednom se trenu, prekida projekcijom unutar filma – propagandnim spojem snimaka devojaka i mladića na radnim akcijama i partizanske pesme, što vodi i ka konačnom obratu. Sukob generacija razrešio se u ponovno pronađenom plamenu, koji će, barem metaforički, udahnuti novi život usnulim divovima. Fotografski eseji, koji kroz svoje sekvence bez ljudskih likova ostavljaju utisak filmskih setova, animiranom filmu daju prostorni i povesni kontekst, ali i, konačno, nadu. Iz svedočenja raspada i nestajanja, možda će se, u nekoj imaginarno eliptičkoj konstrukciji, ponovo roditi neko bolje sutra, navela je u pratećem tekstu likovna kritičarka i kustoskinja Jasna Jakšić.
Igor Grubić, Kako se kalio čelik, 2018.
Igor Grubić, rođen 1969. u Zagrebu, jedan je od najistaknutijih i međunarodno najpriznatijih hrvatskih umetnika. Njegov rad uključuje prostorno-specifične intervencije u javnom prostoru, fotografiju i film. Od 2000. godine radi i kao producent i autor dokumentarnih filmova, TV reportaža i društveno angažovanih reklama. Na 58. Venecijanskom bijenalu Hrvatsku je predstavljao višegodišnjim projektom Tragovi nestajanja (u tri čina) i kratkim, eksperimentalnim dokumentarnim/animiranim filmom “Kako se kalio čelik”, koji je dobio nekoliko nagrada, uključujući: posebna priznanja na Anilogue International Festivalu animacije i Animafestu, kao i nagradu za najbolji profesionalni film na “ASIFA-Hrvatska” (2018).
Grubićeve intervencije u javnom prostoru, kao i video radovi, istražuju političke situacije prošlosti i sadašnjosti, istovremeno probijajući tkivo stvarnosti. Grubićevu kritičku, društveno-politički posvećenu praksu karakteriše dugoročni angažman i predanost temama koje odlučuje obrađivati. Od dubinskog istraživanja sudbine istorijskih spomenika i propasti industrije do ispitivanja teškoća manjinskih zajednica, njegovi se projekti odvijaju tokom nekoliko godina istraživanja i uspostavljanja posebnih odnosa.
Grubić je učestvovao na brojnim međunarodnim izložbama, među kojima se ističu: Bijenale u Tirani 2 (2003); Manifesta 4 (Frankfurtt, 2002); Manifesta 9 (Genk, 2012); 50. Oktobarski salon (Beograd, 2009); Gender Check, MuMOK (Beč, 2009); 11. Bijenale u Istanbulu (2009); 4. Foto festival Mannheim Ludwigshafen, Hajdelberg (2011); East Side Stories, Palais de Tokyo (Pariz, 2012); Bijenale u Gvandžuju (2014); Nulta tolerancija / Zero Tolerance, MOMA PS1 (Njujork 2014); Stupnjevi slobode / Degrees of Freedom, MAMbo (Bolonja, 2015); 5. Solunski bijenale (2015); Cut / Rez, MSU (Zagreb, 2018); Nebeska stvorenja, MG+MSUM (Ljubljana, 2018); Vrednosti slobode, Belvedere 21 (Beč, 2018), 58. Bijenale umetnosti u Veneciji (2019), Bijenale u Jerevanu (2020)…
Njegovi radovi nalaze se u zbirkama: Tejt Modern, muzeja savremene umetnosti u Beogradu i Zagrebu, Sztuki muzeja, zbirki Kadist i Kontakt, zbirke umetničkih radova Telekoma, Kolekcije Oktobarskog salona…
Izložba “Tragovi nestajanja” u Podroomu KCB-a biće otvorena do 3. juna.
(SEEcult.org)
